Özgül Kusma Fobisi (Emetofobi)

            Özgül kusma fobisi veya emetofobi olarak da bilinir. Orantısız bir kusma korkusu veya diğer insanların kusması ile karakterize edilen bir durumdur. Genellikle kontrolünü kaybetme, çok rahatsız olma veya başkalarının onları itici bulacağı aşağılayıcı bir duyguyla ilişkilidir (Hunter ve Anthony, 2009). Emetofobi, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının güncel baskısına göre spesifik fobi kategorisine (Diğer Tip) aittir. DSM-5'e göre, spesifik fobiler genellikle erken çocukluk döneminde gelişirler ve eğer yetişkinlikte aynı şekilde seyretmeye devam ederse, havale etme olasılıkları düşüktür (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013). 

Emetofobinin ortaya çıkması, kişinin hayatı üzerinde çok önemli bir etkiye sahiptir. Sonuç olarak, emetofobiklerin kusma riskini artırabileceğine inandıkları çok çeşitli durumlardan veya faaliyetlerden kaçınma eğilimi vardır. Örneğin, mağazalar, tekneler, hava uçakları, konserler ve hastaneler gibi mide bulantısı veya kusma durumunda hızlı bir şekilde kaçamayacaklarından korktukları kalabalık yerlerden kaçınabilirler. Ek olarak, tatile çıkamayabilir, toplu taşıma araçlarıyla seyahat edemeyebilirler, ancak kaçınma davranışı, rahatsız olabilecek (ve bu nedenle bulaşıcı olarak kabul edilen) veya kusma riski taşıyan yetişkinlerden ya da çocuklardan kaçınmakla da ilgili olabilir (örneğin sarhoş insanlar) (Veale ve Lambrou, 2006). 

Boschen (2007) özgül fobiye kusma ibaresi ekleyerek belirtileri için aşağıdaki uyarlamayı önermiştir:

1. Kusmuk veya birisinin kusma durumunun mevcut olduğu veya kendisinin kusma olasılığın ihtimal dâhilinde olduğunu düşündüğü durumlara karşı kişinin aşırı, anlamsız ve sürekli bir korku duyması, 

2. Hemen her zaman kusma ile ilişkili uyaranla karşılaşma durumuna bağlı olarak oluşan, ani başlayan ve panik atağa benzer bir tablo oluşturan yoğun kaygı halinin varlığı,

3. Kişinin bu kusma korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunun farkında olması,

4. Kusma ile ilişkili durumlardan kaçınma ya da kaçınmanın mümkün olmadığı zorunlu durumlarda buna ancak şiddetli kaygı ile katlanma halinin olması,

5. Kusma ile ilişkilendirilen durumlardan kaçınma davranışı yüzünden ya da yüzleşmenin zorunlu olduğu durumlarda ortaya çıkan sıkıntı nedeni ile kişinin günlük işlerini sürdürmesinin güçleşmesi, sosyal ve mesleki işlevselliğinin bozulması.

Emetofobinin yaşam boyu yaygınlığı hakkında sınırlı bilimsel veriler vardır ve çoğu çalışma yetişkin nüfusa odaklanmaktadır (Keyes ve ark., 2018). Belirti başlangıcı ergenlik sırasında meydana gelme eğilimindedir (Van ve ark., 2012). Ancak, bu çalışmalar, emetofobi ile ilgili literatür sistematik olarak gözden geçirildiğinde, emetofobi deneyimi olan birçok kişinin olumsuz eğitim ve mesleki etkiler de dahil olmak üzere yaşam kalitesini düşürdüğünü doğrulamaktadır (%9'u sınıfta kalma; %20'si işten sık sık ayrıldığını bildirmiştir). Fobiye bağlı bozuklukların deneyimlerinde cinsiyet farklılıkları da bildirilmiştir. Kadınların fobiyle ilişkili bozukluklar yaşama olasılığı erkeklerden iki kat daha fazladır. Bu nedenle, özgül kusma belirtisinde olduğu gibi, öznel olarak kontrol edilemeyen acil kusma tehlikesi hissi veren bir fobi bozukluğuna karşı kadınlar daha duyarlı olurlar (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013). 

Bu fobinin etiyolojik doğası kesin olarak henüz belirlenemedi. Bazı bireyler, çocukluk döneminde tıbbi bir rahatsızlığa ve/veya kusmayla ilgili olumsuz bir deneyime sahip olmak gibi spesifik fobiyi tetikleyen koşullandırma olaylarını tanımlayabilmelerine rağmen (Boschen, 2007), genetik yatkınlıklar ve ailesel psikiyatrik öykü de bozukluğun gelişiminde rol oynayabilir (Lipsitz ve ark., 2001). Bununla birlikte, emetofobinin, kaygı bozukluklarının iddia edilen etiyolojik teorilerinden (Mineka ve Zinbarg, 2006) yola çıkarak ve bu spesifik fobinin gelişimindeki bireyler arası özellikleri yansıtan faktörlerin karmaşık bir birleşiminin ürünü olması da muhtemeldir.

Emetofobi, diğer kaygı bozuklukları ile klinik özelliklerde önemli bir örtüşme sergiler (Paulus ve Norton, 2015). Bu aynı zamanda yüksek komorbidite oranları ve kaygıya karşı genel savunmasızlıkla da gösterilmiştir (Boschen, 2007). Özellikle, bireylerde emetofobi sıklıkla eşzamanlı belirtilerle ortaya çıkar: obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve sosyal kaygı (Veale ve ark., 2015). Diğer kaygı bozuklukları ile tutarlı olarak, belirgin kusma korkusu aşırı endişe ve kapsamlı kaçınma ile karşılanmaktadır. Bireyler, potansiyel tehditler hakkında düşünmek ve kusmanın getireceği sonuçlardan endişelenmek için aşırı miktarda zaman harcayabilirler (Boschen, 2007). Sonuç olarak, genellikle kusmukla temas etmesine ve/veya kusmaya neden olmasına neden olabilecek bazı yiyeceklerden, aktivitelerden ve/veya durumlardan kaçınma söz konusu olup (Höller ve ark., 2013), kısıtlı bir yaşam tarzı ile sonuçlanır.

Müdahale edilmezse, emetofobinin devam etmesi muhtemeldir. Emetofobide nasıl terapi gerektiğine dair bilgi, kısmen birkaç sebepten dolayı sınırlıdır. Sebeplerden biri de bu durum için terapi stratejilerinin (göreceli) etkinliği konusunda kontrollü bir çalışmanın olmamasıdır (Jongh, 2012). Aslında, bu fobi ile ilgili literatürde yayınlanmış sadece birkaç vaka vardır. Kullanılan müdahalelerden bildirilenler arasında hipnoterapinin (Ritow, 1979) (kombinasyonlarının) kullanımı, bulantı veya kusmanın uyarılması da dahil olmak üzere bilişsel davranış terapisi, karşı koşullandırma kullanımı, iç duyum maruz kalma yer almaktadır.  Gerçek yaşamda maruz bırakma, kusmanın geçmişteki tiksindirici deneyimlerinin tanımı, davranış deneyleri, güvenlik arayışının düşmesi kusmuk kokusunu kullanarak kusmanın davranışlar üzerindeki etkisi üzerinde rol oynamaktadır. (Veale ve ark., 2015).

Bilişsel Davranışçı Terapi

Çoğu vaka raporunda, yetişkinler veya emetofobiye sahip çocuklara, maruz kalmayı içeren çeşitli bilişsel davranış terapi biçimleriyle müdahele edilir. Kusmaya tekrar tekrar maruz kalma ile ilgili potansiyel pratik problemler vardır ve bu nedenle vaka raporlarının çoğu, kusma ipuçlarına çeşitli dereceli maruz kalma biçimlerini içermektedir (Lesage ve Lamontagne, 1985). Bu başkalarının kusma videosuna maruz kalma ile desteklenmiş ve (Phillips, 1985), iç duyum ipuçlarına maruz kalma eklenmiştir (örn. bulantı hissi yaratmak) (Hunter ve Antony, 2009). Bilişsel terapi ve maruz kalmayı içeren davranış deneyleri eklemek (Kobori, 2011), Bilişsel davranışçı terapiyi grup biçiminde pozlamayla sunma (Ahlen ve ark., 2014), bilişsel ekleme maruz kalmaya yönelik yeniden yapılanma, ebeveyn eğitimi (Graziano ve ark., 2010), maruz kalmaya bir beslenme programı ekleme (Williams ve ark., 2011), maruz kalmaya hipnoterapi (Wijesinghe, 1974) ve son olarak maruziyete sistemik davranış terapisi ekleme şeklinde müdahale süreçleri bulunmaktadır (O'Connor, 1983).

Kaynakça

Ahlen, J., Edberg, E., Schiena, M. D. ve Bergström, J. (2014). Cognitive behavioural group therapy for emetophobia: An open study in a psychiatric setting. Clinical Psychologist, 19(2), 96-104. https://doi.org/10.1111/cp.12040

American Psychiatric Association. (2013). Specific phobia. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Washington,DC: American Psychiatric Publishing, 197-202.

Boschen, M. J. (2007). Reconceptualizing emetophobia: A cognitive-behavioral formulation and research agenda. Journal of Anxiety Disorders, 21(3), 407-419. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.06.007  

Graziano, P. A., Callueng, C. M. ve Geffken, G. R. (2010). Cognitive-behavioral treatment of an 11-year-old male presenting with emetophobia: A case study. Clinical Case Study 18(1), 411-425. https://doi.org/10.1177/1534650118808600

Hunter, P. V. ve Antony, M. M. (2009). Cognitive-behavioral treatment of emetophobia: The role of interoceptive exposure. Cognitive and Behaviour Practice, 16(1), 84-91. https://doi.org/10.1016/j.cbpra.2008.08.002

Höller, Y., Van, Overveld M., Jutglar, H. ve Trinka, E. (2013). Nausea in specific phobia of vomiting. Behavioral Science 3(3), 445–458. https://doi.org/10.3390/bs3030445

Jongh, A. D. (2012). Treatment of a woman with emetophobia: A trauma focused approach. Mental Ilness Journal, 4(3), 10-14. https://doi.org/10.4081/mi.2012.e3

Keyes, A., Gilpin, H. R. ve Veale, D. (2018). Phenomenology, epidemiology, co-morbidity and treatment of a specific phobia of vomiting: A systematic review of an understudied disorder. Clinical Psychology Review, 60, 15–31. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.12.002

Kobori, O. (2011). Cognitive therapy for vomit phobia: A case report. Asia Pacific Journal of Counselling and Psychotherapy, 2(2), 171-178. http://dx.doi.org/10.1080/21507686.2010.524237

Lesage, A. ve Lamontagne, Y. (1985). Paradoxical intention and exposure in vivo in the treatment of psychogenic nausea: Report of two cases. Behavioural Psychotherapy, 13(1), 69–75.  https://doi.org/10.1017/S0141347300009344

Lipsitz, J. D., Fyer, A. J., Paterniti, A. ve Klein, D. F. (2001) Emetophobia: preliminary results of an internet survey. Depression and Anxiety, 14(2), 149–152. https://doi.org/10.1002/da.1058

Mineka, S. ve Zinbarg, R. (2006). A contemporary learning theory perspective on the etiology of anxiety disorders: It’s not what you thought it was. American Psychologist, 61(1), 10-26. https://doi.org/10.1037/0003-066X.61.1.10

 O'Connor, J. J. (1983). Why can’t I get hives: Brief strategic therapy with an obsessional child.Family Process, 22(2), 201-209. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.1983.00201.x

Paulus, D. J. ve Norton, P. J. (2015). Purging anxiety: a case study of transdignostic cognitive behavour theraphy for a complex fear of vomiting (emetophobia). Cognitive Behaviour Practice 18(1), 230–238. https://doi.org/10.1177/1534650118808600

 Phillips, H. C. (1985). Return of fear in the treatment of a fear of vomiting. Behaviour Research and Therapy, 23(1), 45-52. https://doi.org/10.1016/0005-7967(85)90141-X

Ritow, J. K. (1979). Brief treatment of a vomiting phobia. American Journal of Clinical Hypnosis, 21(4), 293-296. https://doi.org/10.1080/00029157.1979.10403986

Van H., Wiljo, J. P. J. ve Bouman, T. K. (2012). Clinical features, prevalence and psychiatric complaints in subjects with fear of vomiting. Clinical Psychology Psychotherapy, 19(6), 531–539.  https://doi.org/10.1002/cpp.761

Veale, D., Hennig, C. ve Gledhill, L. (2015). Is a specific phobia of vomiting part of the obsessive compulsive and related disorders? Journal of Obsessive Compulsive Related Disorder. 7, 1-6. https://doi.org/10.1016/j.jocrd.2015.08.002

Veale, D. ve Lambrou, C. (2006). The psychopathology of vomit phobia. Behavioral and Cognitive Psychoteraphy   34(2) ,139-150.  https://doi.org/10.1017/S1352465805002754

Wijesinghe, B. (1974). A vomiting phobia overcome by one session of flooding with hypnosis. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 5(2), 169–170.     http://dx.doi.org/10.1016/0005-7916(74)90107

Williams, K. E., Field, D. G., Riegel, K. ve Paul, C. (2011). Brief, intensive behavioral treatment of food refusal secondary to emetophobia. Clinical Case Study, 10(4), 304–311. https://doi.org/10.1177/1534650111417144