İş Yaşamı ve Aile Dengesi
Şehirlerde yaşamın zorlaşması, kadınların iş hayatına atılması, aile içi bazı işlere (çocuk bakımı, ev temizliği, yemek vb.) yardım eden büyük ebeveynlerden uzaklaşılması, işin ve ailenin ebeveynlerden beklentisinin artması gibi sebeplerden dolayı iş yaşamı ve aile arasındaki dengeyi bulmak her geçen gün zorlaşmaktadır. Bir rol çatışması olarak görülen iş-aile yaşam çatışması, çalışanların anne-baba ve eş gibi birden fazla role sahip olduğunda ortaya çıkmaktadır. Parasuraman ve Simmers’e (2001) göre iş-aile yaşam çatışması, iş ve aile rollerinin eş zamanlı olarak ortaya çıkması nedeniyle yaşanan uyumsuzluk durumudur (Çelik ve Turunç, 2011).
İş Yaşamı ve Aile Arasındaki Dengeyi Kurmak Neden Zordur?
İş-aile yaşam çatışması olarak adlandırdığımız sorun aslında bu ismin oldukça ötesindedir. Çünkü insanların yalnızca bir iş rolü ve bir aile içi rolü yoktur. Bu iki yaşantı arasındaki dengeyi sağlamak için kişi, işyerinde ve aile içinde sahip olduğu pek çok rolü birbiriyle dengelemelidir. Yani iş-aile çatışması aslında çoklu roller arası bir sorundur (Marks ve MacDermid, 1996). Kirchmeyer’e (2000) göre dengeye ulaşmak için hayatın her alanında tatmin edici deneyimler elde etmek gerekir ve bu da enerji, zaman ve taahhüt gibi kişisel kaynakların bu alanlar arasında çok iyi dağıtılmasıyla mümkün olur. Bu dağılım bireyin çeşitli rollerine katılım derecesini yansıtır. Yani tüm rolleriniz arasındaki dengeyi sağlamak için her bir role eşit zaman harcamanız, eşit dikkat ve katılım göstermeniz gerekir. İş rolleriyle aile rollerinden çok daha fazla veya az meşgul olan dengeli bir birey hayal etmek oldukça zordur.
Dengeli Bir İş-Aile Yaşantısına Sahip Olup Olmadığımızı Nasıl Anlayabiliriz?
Greenhaus, Collins ve Shaw’ın (2003) tanımına göre dengeli bir iş-aile yaşantısının 3 şartı vardır: zaman, katılım ve tatmin dengesi. İş-aile yaşantınızdaki dengeleri gözden geçirirken bu üç kritere dikkat etmelisiniz. Bu kriterler arasında pozitif veya negatif bir denge olmalıdır. Pozitif denge, örneğin tatmin seviyesinin hem iş hem aile yaşantısında yüksek olmasıdır. Negatif denge ise her ikisinde de düşük olması olacaktır. Tatmin dengesine sahip olmadığınızı “Sahip olduğum farklı roller (çalışan, ebeveyn, eş, çalışma arkadaşı, abla vb.) birbirini zenginleştiriyor mu yoksa birbirinden çalıyor mu?” gibi soruları irdeleyerek veya kendinizi bu konuda basitçe sorgulayarak anlayabilirsiniz. Bunun yanında işe ve ailenize ayırdığınız zamanı ve hayatınızın bu iki yönüne genel katılımınızı gözden geçirmek dengeli bir iş-aile yaşantısına sahip olup olmadığınızı anlamanıza katkı sağlayacaktır.
Kötü Bir İş-Aile Dengesinin Sebep Olabilecekleri: Tükenmişlik Sendromu
Aileyi ön plana alıp iş yaşantısına gerekli önem verilmediğinde olabilecekleri hayal etmek zor değil. Peki ya iş yaşantısına aşırı önem verenler veya tatmin dengesi bozulmuş olanlar? Diğer sebeplerin yanında altından kalkabileceğinden fazla iş yüküne sahip olmak ve bu işler arasında dinlenip toparlanacak zamanın olmaması da tükenmişlik sendromuna sebep olur (Burn, 2015). Yani zaman ve katılım dengesi bozulduğu gibi tatmin dengesi de bozulmuştur zira tükenmişlik yaşayan çalışanlar performanslarını yetersiz ve önemsiz bulurlar. İş yerinde enerjik, katılımcı, sorumlu ve yararlı olduğu bilincinde olan etkili çalışanların aksine yorgun (fiziksel, zihinsel ve duygusal anlamda) ve karamsar olur ve iş yerindeki çabalarının işe yaramadığına inandıklarından yararsız hissederler. Bütün bunlar iş hayatını etkilemekle kalmayıp kişinin tüm hayatını etkiler.
Dengeli Bir İş-Aile Yaşantısına Ulaşmanın 5 Yolu
Sisgold (2011), iş yaşantısı ve aile arasındaki dengeyi gelişigüzel bir yaşantıyı aktif ve bilinçli bir şekilde tasarlanıp planlanmış bir yaşantıya çevirerek sağlayabileceğimizi belirtiyor ve bunun yollarını şu şekilde sıralıyor:
- İş-aile dengenizi irdelemek için zaman ayırın. Bir şirket yöneticisi yaklaşımıyla hayatınızı ve rolleriniz arasındaki dengeyi gözden geçirip düzenlemeler yapın.
- Sizin için önemli olan şeylerden oluşan bir liste yapın. Sağlık, aile, arkadaşlar, kariyer, toplumsal sorunlar vb. gibi alanları kapsayan bir liste yapın. Bu maddeler özelinde kendinize verebilecekleriniz konusunda bilinçli kararlar verin ve bu kararların %100 arkasında durun.
- Hayatın belirli alanlarında neler yapabileceğinizle ilgili bir liste yapın. Sağlık, kariyer, ilişkiler, dinlenme, eğlence, kişisel gelişim gibi alanları takviminizde sıralayın. Önceliklerinizi ve isteklerinizi bu şekilde açıkça ortaya koymak size gerçekten hangi yönde ilerlemek istediğinizi gösterir ve yoldan çıkmamanızı sağlar.
- Kendinize verdiğiniz sözleri tutun. Bu çok önemlidir. İstediğiniz gibi bir iş-aile dengesi kurmak için ihtiyacınız olan sağlam temeli oluşturmuş olursunuz.
- Bedeninizi dinleyin. Öylesine harekete geçmek yerine kendi planınızı takip edin, bedeninizin ihtiyaçları ve isteklerinizle uyumlu olacak kararlar verin. Vücudunuz yoğun bir projeye hayır diyorsa onu dinleyin. Dengeli bir iş-aile yaşantısıyla senkronize olduğunda bedeniniz, hak ettiğiniz hayatı yaşamanıza ve istediğiniz yöne ilerlemenize yol gösteren bir pusula görevi görecektir.
Kaynakça
Burn, S. M. (2015) How’s your work-life balance?. Psychology Today, Erişim adresi: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/presence-mind/201509/hows-your-work-life-balance
Çelik, M. ve Turunç, Ö. (2011) Duygusal emek ve psikolojik sıkıntı: iş-aile çatışmasının aracılık etkisi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 40, 226-250
Greenhaus, J. H., Collins, K. M. ve Shaw, J. D. (2003), The relation between work-family balance and quality of life. Journal of Vocational Behavior, 63, 510-531
Kirchmeyer, C. (2000). Work-Life Initiatives: Greedor Benevolence Regarding Workers’ Time. In C. L. Cooperve D. M. Rousseau (Eds.), Trends in Organizational Behavior (7.baskı, s. 79–93)
Marks, S. R. ve MacDermid, S. M. (1996). Multiple roles and the self: a theory of role balance. Journal of Marriage and the Family, 58, 417–432.
Sisgold, S. (2011), Y.O.U. Inc: five tips for a perfect work/life balance. Psychology Today, Erişim adresi: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/life-in-body/201103/you-inc-five-tips-perfect-worklife-balance