Cinsel Yönelim
Cinsel yönelim (Friedman ve Downey, 1994; Huwiler ve Remafedi, 1998), bir bireyin diğer kişilere karşı fiziksel ve duygusal uyarılma örüntüsünü ifade eder. Heteroseksüel bireyler karşı cinsten kişilere, eşcinsel bireyler aynı cinsiyetten kişilere ve biseksüel bireyler her iki cinsiyetten kişilere ilgi duyar. Eşcinsel erkeklere genellikle “eşcinsel” denir; eşcinsel kadınlara genellikle "lezbiyen" denir. Farklı cinsel yönelimlerin varlığı insan cinselliğinin çeşitliliğinin doğal bir sonucudur. Bu yönelimlerin hiçbiri diğerinden daha doğal, daha sağlıklı, daha üstün, daha normal değildir (CETAD). Bu kategoriler yaygın olarak kullanılmaya devam etse de araştırmalar cinsel yönelimin her zaman bu tür tanımlanabilir kategorilerde ortaya çıkmadığını ve bunun yerine bir süreklilik üzerinde gerçekleştiğini ileri sürmektedir (Kinsey ve ark., 1953; Klein ve ark., 1985; Klein, 1993; Shively ve De Cecco, 1977).
Cinsel yönelim sadece cinsel etkinlikle ilgili değildir; bir erkeğe heteroseksüel denilmesi için bir kadınla cinsel birlikteliği olması gerekmediği gibi, bir kadının başka bir kadınla ilgili cinsel fantezileri olması ya da cinsel ya da duygusal yakınlık duymuş olması tek başına o kişiyi eşcinsel yapmaz. Cinsel yönelim çok boyutlu olarak değerlendirilmesi gereken ve kesitsel değil ama insan yaşamının geneliyle ilgili hangi cinse çekim duyduğunun değerlendirilmesi ile anlaşılabilir. Cinsel yönelim tercihe bağlı değildir (CETAD).
Cinsel kimlik ile cinsel yönelim arasındaki farkı bilmekte de fayda var. Cinsel kimlik kişinin kendisini hangi cinsiyette tanımladığı ile ilgilidir. Yani kişi cinsel kimliğini belirtmek için ben kadınım ya da ben erkeğim der. Bu farkı bilmek bir eşcinseli yanlış yargılamamak açısından önemlidir. Örneğin bir erkek, erkeklere cinsel ilgi duyup hala erkek cinsel kimliğine sahip olabilir (CETAD). Cinsel yönelim, cinsel aktivite veya cinsel davranışla da (kişinin cinsel duygularını ifade etmek için seçtiği yol) eş anlamlı değildir. Toplumsal cinsiyet kimliği, kişinin erkek ya da kadın olduğunun bilgisidir. Toplumsal cinsiyet rolü, erkeklik ya da kadınlığın dışa dönük ifadesidir. Cinsiyet kimliği ve cinsiyet rolü genellikle hem heteroseksüel hem de eşcinsel bireylerde anatomik cinsiyete uygundur. Bunun istisnaları, trans bireyler ve travestilerdir. Transseksüel bireyler kendilerini biyolojik cinsiyetlerinden farklı bir cinsiyette hissederler. Cinsiyet kimlikleri anatomik veya kromozomal cinsiyetleriyle uyuşmaz. Travesti, karşı cinsin kılığına giren ve bu tür eylemlerden zevk alan kişilerdir. Transseksüel ve travesti bireyler heteroseksüel, eşcinsel veya biseksüel olabilir (Frankowski, 2004).
Cinsel Yönelim Nasıl Gelişir?
1973'te Amerikan Psikiyatri Birliği eşcinselliği zihinsel bir bozukluk değil, cinsel yönelim veya ifade olarak yeniden sınıflandırdı (APA, 1980). Belirli bir cinsel yönelimin gelişimi için gereken mekanizmalar belirsizliğini korumaktadır, ancak mevcut literatür ve bu alandaki çoğu akademisyen, kişinin cinsel yöneliminin bir seçim olmadığını belirtiyor. Yani, bireyler eşcinsel veya heteroseksüel olmayı seçmezler (Savin-Williams, 1988).
Cinsel yönelim üzerindeki etkiler hakkında çeşitli teoriler öne sürülmüştür (Huwiler ve Remafedi, 1998). Cinsel yönelim muhtemelen herhangi bir faktör tarafından değil, genetik, hormonal ve çevresel etkilerin bir araya gelmesiyle belirlenir (Perrin, 2002). İnsan cinsel yönelimlerinin çeşitliliğinin oluşumuna ilişkin tartışmalar ve belirsizlikler devam etse de anormal ebeveynlik, cinsellik istismar veya diğer olumsuz yaşam olayları cinsel yönelimi etkiler (Friedman ve Downey, 1994; Huwiler ve Remafedi, 1998). Mevcut bilgiler, cinsel yönelimin genellikle erken çocukluk döneminde oluştuğunu göstermektedir (Friedman ve Downey, 1994; Huwiler ve Remafedi, 1998; Perrin, 2002; Ryan ve Futterman, 1998).
Genellikle cinsel yönelim ve cinsel yönelim kimliği ayırt edilmez. Bu da cinsel kimliğin doğru bir şekilde değerlendirilmesini ve cinsel yönelimin değişip değişmediğini etkileyebilir. Cinsel yönelim kimliği bireyin yaşamı boyunca değişebilir. Biyolojik cinsiyet, cinsel davranış veya gerçek cinsel yönelim ile uyumlu olabilir ya da olmayabilir (Rosario ve ark., 2006; Ross ve ark., 2003). İnsanların büyük çoğunluğu için cinsel yönelim sabittir ve değişmez ancak bazı araştırmalar bazı kişilerin cinsel yönelimlerinde değişiklik yaşayabileceğini, bu durumun erkeklerden ziyade kadınlarda daha olası olduğunu göstermektedir (Bailey ve ark., 2016). Amerikan Psikoloji Derneği, cinsel yönelim (doğuştan gelen bir çekim) ve cinsel yönelim kimliği (bir kişinin yaşamının herhangi bir noktasında değişebilen) arasında ayrım yapar (APA, 2009).
Cinsel Yönelim Değiştirilebilir mi?
İstenmeyen heteroseksüel olmayan yönelimleri değiştirmeyi veya yönetmeyi amaçlayan terapötik müdahalelere “cinsel yönelim değiştirme çabaları” denir (APA, 2009).
Tozer ve Hayes (2004), eşcinsellik ve biseksüellik hakkındaki olumsuz tutum ve inançların içselleştirilmesinin, cinsel yönelimlerini değiştirmeye çalışan bireyleri motive etmede birincil faktör olduğunu bulmuşlardır. Potansiyel kayıp korkusu (örneğin aile, arkadaşlar, kariyer) ve ayrıca taciz, ayrımcılık ve şiddete karşı savunmasızlık bireyin kendini lezbiyen, gey veya biseksüel olarak tanımlama korkusuna katkıda bulunabilir. Ek olarak, bazı danışanlar heteroseksüel olmayan yönelimin dini inançları veya değerleriyle tutarsız olduğunu bildirmektedir (APA, 2009; Beckstead, 2002).
2009’da Amerikan Psikoloji Derneği tarafından yayınlanan rapora göre (APA, 2009):
- Aynı cinsten cinsel ve romantik çekiciliklerin, duyguların ve davranışların, cinsel yönelim kimliğinden bağımsız olarak insan cinselliğinin normal ve olumlu varyasyonları olduğunu onaylar.
- Eşcinselliğin başlı başına bir zihinsel bozukluk olmadığı konusundaki tutumunu yeniden teyit eder.
- Cinsel azınlıktaki gençlerin ve yetişkinlerin cinsel yönelimleri nedeniyle akıl hastası olarak gösterilmesine karşı çıkar.
- Cinsel yönelimi değiştirmek için psikolojik müdahalelerin kullanımını destekleyecek yeterli kanıt olmadığı sonucuna varır.
- Ruh sağlığı uzmanlarını, cinsel yönelimde değişimi teşvik ederek veya vaat ederek cinsel yönelim değişikliği çabalarının etkinliğini yanlış tanıtmaktan kaçınmaya teşvik eder.
Cinsel Yönelim Değiştirme Taleplerinde Psikologların Rolü
Psikologlar, cinsel yönelimlerini değiştirmek isteyen danışanların güdülerini dikkatli bir şekilde değerlendirmeye teşvik edilir. Danışanın cinsel yönelimini değiştirme istekleri üzerindeki içselleştirilmiş inançların etkisi göz önüne alınmalıdır (Tozer ve Hayes, 2004). Böyle bir taleple karşı karşıya kalan psikoloğun durum üzerinde düşünerek ilerlemesi önemlidir. Ayrıca psikolog, yanlış bilgilendirilmiş veya kafası karışmış danışanlarına cinsel yönelim hakkında doğru bilgi vermekle etik olarak yükümlüdür. Psikologlar, danışanın kendilik algısı üzerinde olumsuz bir etkisi olabilecek cinsel yönelim hakkındaki önyargıları belirlemeye ve ele almaya teşvik edilir. Psikologlar, danışana cinsel yönelimle ilgili rahatsızlığa yol açabilecek sosyal stres etkenleri hakkında doğru bilgi vererek, damgalanmanın etkilerini azaltmaya ve danışanı daha fazla zarara karşı korumaya yardımcı olabilir (APA, 2012).
Cinsel Yönelim Hakkında Kitap/Dizi/Film/Belgesel Önerileri
Kaynaklar
American Psychiatric Association, (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (3. Bs.). Washington, DC: American Psychiatric Association.
American Psychological Association. (2009). Report of the task force on appropriate therapeutic responses to sexual orientation. Washington, DC: Author.
American Psychological Association. (2012). Guidelines for psychological practice with lesbian, gay, and bisexual clients. Washington, DC: Author.
Bailey, J. M., Vasey, P. L., Diamond, L. M., Breedlove, S. M., Vilain, E. ve Epprecht, M. (2016). Sexual orientation, controversy, and science. Psychological Science in the Public Interest, 17(2), 45-101. https://doi.org/10.1177/1529100616637616
Beckstead, A. L. (2002). Cures versus choices: Agendas in sexual reorientation therapy. Journal of Gay and Lesbian Psychotherapy, 5(3-4), 87-115. https://doi.org/10.1300/J236v05n03_07
Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği. Cinsel Yönelim. Erişim adresi: https://www.cetad.org.tr/73/sik-sorulan-sorular/46/cinsel-yonelim
Frankowski, B. L. (2004). Sexual orientation and adolescents. Pediatrics, 113(6), 1827–1832. https://doi.org/10.1542/peds.113.6.1827
Friedman, R. C. ve Downey, J. I. (1994). Homosexuality. The New England Journal of Medicine, 331(14), 923–930. https://doi.org/10.1056/NEJM199410063311407
Huwiler, S. S. ve Remafedi, G. (1998). Adolescent homosexuality. Advances in Pediatrics, 45, 107-144.
Kinsey, A. C., Pomeroy, W. B., Martin, C. E. ve Gebhard, P. H. (1953). Sexual behavior in the human female.Philadelphia: W. B. Saunders.
Klein, F. (1993). The bisexual option. (2. Bs.). New York: Harrington Park Press.
Klein, F., Sepekoff, B. ve Wolf, T. J. (1985). Sexual orientation: A multi-variable dynamic process. Journal of Homosexuality, 11(1-2), 35–49. https://doi.org/10.1300/J082v11n01_04
Perrin, E. C. (2002). Sexual orientation in child and adolescent health care. Springer Science and Business Media.
Rosario, M., Schrimshaw, E. W., Hunter, J. ve Braun, L. (2006). Sexual identity development among lesbian, gay, and bisexual youths: Consistency and change over time. Journal of Sex Research, 43(1), 46–58. https://doi.org/10.1080/00224490609552298
Ross, M. W., Essien, E. J., Williams, M. L. ve Fernandez-Esquer, M. E. (2003). Concordance between sexual behavior and sexual identity in street outreach samples of four racial/ethnic groups. Sexually Transmitted Diseases, 30(2), 110-113. https://doi.org/10.1097/00007435-200302000-00003
Ryan, C. ve Futterman, D. (1998). Lesbian and gay youth: Care and counseling. New York: Columbia University Press.
Savin-Williams, R. C. (1988). Theoretical perspectives accounting for adolescent homosexuality. Journal of Adolescent Health Care, 9(2), 95-104. https://doi.org/10.1016/0197-0070(88)90055-1.
Shively, M. G. ve De Cecco, J. P. (1977). Components of sexual identity. Journal of Homosexuality, 3(1), 41-48. https://doi.org/10.1300/J082v03n01_04
Tozer, E. E. ve Hayes, J. A. (2004). Why do individuals seek conversion therapy? The role of religiosity, internalized homonegativity, and identity development. The Counseling Psychologist, 32(5), 716-740. https://doi.org/10.1177/ 0011000004267563