Sosyal Fobi
Sosyal fobi bir kişinin başkaları tarafından yargılanmaktan sürekli olarak korkması, aşağılanabileceği ve utanç durumlara düşeceği biçimde davranmaktan çekinmesi olarak tanımlanan bir kaygı bozukluğudur.
Sosyal fobiye sahip bireyler genellikle yeni insanlarla tanıştıklarında utangaç, gruplar içerisinde sessiz ve yabancı, sosyal ortamlarda içekapanık olabilir. İnsanlarla etkileşim içerisinde olduklarında rahatsız olduklarını açıkça gösterebilir veya göstermeyebilirler (yüz kızarması, göz teması kurmama vb.) ancak sürekli olarak yoğun duygusal ve fiziksel belirtiler gösterebilirler. Bazen fiziksel ve duygusal (korku, kalp atış hızı, terleme, titreme, konsantre olamama vb.) her iki türde belirtiler görülebilir.
Sosyal fobinin belirtileri şu şekildedir:
1. Kişinin başkalarınca değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden çok toplumsal durumda belirgin bir korku ya da kaygı duyması. Örneğin toplumsal etkileşimler (karşılıklı konuşma, tanımadık insanlarla karşılaşma), gözlenme (yemek yerken ya da içerken) ve başkalarının önünde bir eylemi gerçekleştirme (konuşma yapma).
2. Kişi olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir şekilde davranmaktan ya da kaygı duyduğuna ilişkin belirtiler göstermekten korkar (küçük düşeceği ya da utanç duyacağı bir biçimde; başkalarınca dışlanacağı ya da başkalarının kırılmasına yol açacak bir biçimde).
3. Söz konusu toplumsal durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.
4. Söz konusu toplumsal durumlardan kaçınılır yahut yoğun bir korku ya da kaygı ile bunlara katlanılır.
5. Duyulan korku ya da kaygı, söz konusu toplumsal ortamlarda çekinilen durum, toplumsal ve kültürel bağlamda orantısızdır.
6. Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur. 6 ay veya daha uzun sürer.
7. Korku, kaygı ya da kaçınma klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya; toplumsal, işle ilgili alanlarda veya önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevselliğin düşmesine neden olur.
8. Korku, kaygı ya da kaçınma bir maddenin (örneğin kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) ya da başka bir sağlık durumunun fizyoloji ile ilgili etkilerine bağlanamaz.
9. Korku, kaygı ya da kaçınma, panik bozukluğu, beden algısı bozukluğu ya da otizm açılımı kapsamında bozukluk gibi başka bir ruhsal bozukla daha iyi açıklanamaz.
10. Sağlığı ilgilendiren başka bir durum varsa (örneğin parkinson hastalığı, şişmanlık, yanık ya da yaralanmadan kaynaklanan biçimsel bozukluk), korku, kaygı ya da kaçınma bu durumla açıkça ilişkisizdir ya da aşırı bir düzeydedir.
Sosyal Fobinin Nedenleri Nelerdir?
Birçok ruh sağlığı bozukluğunda olduğu gibi sosyal fobinin gelişiminin nedenlerini etkileyen birkaç biyopsikososyal faktör vardır.
Genetik faktörler sosyal fobinin gelişmesinde rol oynuyor gibi görünse de herhangi bir kaygı veya depresif bozukluk geliştirme olasılığı sosyal fobi geliştirme olasılığından daha fazladır. Bunun yanı sıra, kişinin yaşamının ilk dönemlerindeki stresli olaylar (akran zorbalığı, ailesel istismar gibi) sosyal fobisi olan kişiler tarafından sıklıkla rapor edilir.
Çocuk yetiştirmedeki aşırı korumacı ebeveyn tutumununa ek olarak ebeveynin sosyal durumlardaki korku ve kaçınma davranışlarının da sosyal fobinin gelişimi ile bağlantılı olduğu görülmüştür.
Henüz bilimsel araştırmalarda rapor edilmese de seçici serotonin geri alım engelleyicileri (SSRI) gibi ilaç ile ilerleyen süreçleri başarısı da göz önüne alındığında, serotonin ve dopamin sinir ileticisi sisteminin düzensizliği de sosyal fobinin gelişiminde rol oynayabilir.
BDT ile Sosyal Fobi
Sosyal fobi birçok psikolojik rahatsızlık gibi biyolojik ve psikolojik etkenlerin birlikte rol oynadığı bir rahatsızlıktır. Yapılan çalışmalarda Bilişsel davranışçı terapi ve gerekliliğinde farmakoterapi sosyal fobide kullanılır.
BDT, şiddetli sosyal kaygıda çok etkili olan bir psikoterapi şeklidir. Bilişsel davranışçı terapinin önemli bir amacı, kaygı bozukluğunun korunmasına yardımcı olan inançları veya davranışları ortadan kaldırarak kaygıyı azaltmaktır.
Sosyal Fobi Hakkında Kitap/Film Önerileri
Kaynakça
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2014). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal kitabı: Beşinci baskı tanı ölçütleri kitabı (DSM-5). (Çev. Ed. E. Köroğlu). Ankara: Hekimler Yayın Birliği
Dilbaz, N. (1997). Sosyal fobi. Psikiyatri Dünyası,1, 18-24.
National Collaborating Centre for Mental Health (Great Britain). (2013). Social anxiety disorder: Recognition, Assessment and Treatment. Leicester (UK): Britsychological Society.
Psychology Today. (2019). Social anxiety disorder: Social phobia. Erişim adresi https://www.psychologytoday.com/intl/conditions/social-anxiety-disorder-social-phobia
Stein, M. B. ve Stein, D. J. (2008). Social anxiety disorder. The Lancet, 371, 1115-1125. doi: 10.1016/S0140-6736(08)60488-2
Türkçapar, M. H. (1999). Sosyal fobinin psikolojik kuramı. Klinik Psikiyatri, 2, 247-253.