Şizoid Kişilik Bozukluğu

Şizoid Kişilik Bozukluğu

Şizoid kişilik bozukluğu DSM-5’te (American Psychiatric Association, 2013), garip ve sıra dışı göstergelere sahip göstergelere sahip kişilik bozuklukları ile kümelenmiştir. Bu kümede paranoid, şizoid ve şizotipal kişilik bozuklukları yer almaktadır.

Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler sosyal ilişkiler kurmak konusunda zorluk yaşarlar ve çoğunlukla da buna ilgi duymazlar. Sonuç olarak, yakın akrabaları dışında bu kişiler iyi arkadaşlıklara sahip olmamaya eğilimlidirler. Bu bireyler hislerini ifade edemezler ve başkaları tarafından soğuk ve mesafeli görünürler (Butcher ve ark., 2017). Şizoid kişilik bozukluğuna sahip kişiler sosyal yetilerden noksandırlar ve tek başlarına yapabilecekleri şeylerle ilgilenirler. Münzevi ya da içe dönük olarak görülürler fakat her münzevi ve içe dönük kişi şizoid kişilik bozukluğuna sahip değildir (Bernstein ve ark., 2009; Miller ve ark., 2001). Beş faktörlü kişilik modelinde, şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler son derece yüksek seviyede içe dönüklük (özellikle sıcaklık, girişkenlik ve olumlu duygular açısından düşük seviyede) gösterirler. Bu kişiler ayrıca hislere karşı açıklık ve başarı çabası yönünden de düşük seviyededirler (Hopwood ve Thomas, 2012).

Şizoid kişilik bozukluğunun DSM-5 kriterleri aşağıdakiler gibidir (American Psychiatric Association, 2013):

Erken yetişkinlik döneminde başlayan ve çeşitli bağlamlarda ortaya çıkan ve yaygın bir şekilde görülen kişilerarası ortamlarda, sosyal ilişkilerden kopma ve duyguların sınırlı bir şekilde ifade edilmesinin yaygın bir örüntüsü aşağıdakilerden dördü (ya da daha fazlası) ile karşılanmıştır:

1. Ailenin bir parçası olmak da dahil olmak üzere, yakın ilişkiler içinde olmayı istememe ve bunlardan zevk almama,
2. Hemen hemen her zaman tek başına yapacağı aktiviteleri tercih etme,
3. Başka biriyle cinsel deneyim yaşamaya hiç ya da çok az ilgisi olma,
4. Hiç ya da çok az aktiviteden zevk alma,
5. Birinci derece akraba dışında yakın arkadaşı veya güvendiği kimsesi olmama,
6. Başkalarının övgü ya da eleştirilerine kayıtsız olma,
7. Duygusal soğukluk, kopukluk veya tekdüze bir duygulanım gösterme.

Şizoid kişilik bozukluğunun yukarıdaki kriterlerini daha geniş bir çerçevede açıklamak gerekirse şunlardan bahsedilebilir (American Psychiatric Association, 2013):

1. Şizoid kişilik bozukluğunun ana özelliği erken gençlik döneminde ortaya çıkmış olan ve çeşitli bağlamlarda yaygın bir şekilde görülen sosyal ilişkilerden kopma ve duyguların sınırlı bir şekilde ifade edilmesi örüntüleridir. Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler yakınlık kurmada isteksizlik gösterir ve karşılarına çıkan fırsatlara kayıtsız kalmakla birlikte aile ya da sosyal bir grubun parçası olmaktan haz duymazlar.
2. Bu bireylerin birinci derece akraba dışında yakın arkadaşı veya güvendiği kimsesi olmamakla birlikte başkalarıyla birlikte olmaktan ziyade kendi kendilerine vakit geçirmeyi tercih ederler. Genellikle sosyal olarak izole ve ‘‘münzevi’’ olarak görünürler. Çoğunlukla başkalarıyla iletişim kurmayı içermeyen tek kişilik aktiviteleri ve hobileri tercih ederler. Bilgisayar ya da matematiksel oyunlar gibi mekanik ya da soyut işleri tercih ederler (Butcher ve ark., 2017). Şizoid kişilik bozukluğunda bireyler başka biriyle cinsel deneyim yaşamaya çok az ilgisi gösterirler ve hiç ya da çok az aktiviteden zevk alırlar. Genellikle bu kişiler, günbatımında sahilde yürümek ya da cinsel ilişki kurmak gibi duyusal, bedensel ya da sosyal deneyimlerden çok az zevk alırlar.
3. Şizoid kişilik bozukluğu olan bireyler çoğunlukla övgü ve eleştiriye karşı kayıtsız görünürler ve başkalarının onlar hakkında ne düşünebileceğinden rahatsız görünmezler. Bu kişiler sosyal etkileşimin normal durumlarından habersiz olabilirler ve sosyal ipuçlarına uygun şekilde tepki vermezler, böylelikle sosyal açıdan yetersiz, yüzeysel ve bencil görünürler.
4. Genellikle görünür duygusal tepkileri olmayan "yumuşak" bir dış görünüş sergilerler ve gülümsemeler veya baş sallamalar gibi nadiren karşılıklı jestler veya yüz ifadeleri sergilerler. Bu kişiler öfke ve sevinç gibi güçlü duyguları nadiren yaşadıklarını iddia ederler. Genellikle kısıtlı bir duygulanım gösterirler ve soğuk ve mesafeli görünürler. Bununla birlikte, bu bireylerin en azından geçici olarak kendilerini açığa vurma konusunda rahat oldukları çok olağandışı durumlarda, özellikle sosyal etkileşimlerle ilgili acı verici hislere sahip olduklarını fark edebilirler.
5. İlgili davranış örüntüleri şizofreni, psikotik özellikli bipolar veya depresif bozukluk, başka bir psikotik bozukluk veya otizm spektrum bozukluğu sırasında ortaya çıkıyorsa veya nörolojik bir rahatsızlığın fizyolojik etkilerine bağlanabiliyorsa şizoid kişilik bozukluğu kriterleri değerlendirilmemelidir.

Bireyde şizoid kişilik bozukluğunun değerlendirilmesi sırasında, kriterlere ek olarak destekleyici diğer özelliklere bakıldığında şunlardan bahsedilebilir (American Psychiatric Association, 2013):

• Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler direkt kışkırtılmaya tepki olarak dahi öfkelerini ifade etmede özellikle zorluk yaşayabilirler. Bu da bu kişilerin duygu eksikliği yaşadıkları konusundaki izlenime katkı sağlar.
• Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireylerin yaşamları bazen yönsüz görünebilir ve amaçları üzerine sürükleniyorlar gibi gözükürler.
• Bu bireyler zorlu olaylar karşısında pasif tepki gösterebilirler ve önemli yaşam olaylarına uygun tepki vermekte zorluk yaşarlar. Genel anlamda bu kişiler duygusal olarak tepkisel değillerdir ve nadiren güçlü olumlu ya da olumsuz duygular yaşarlar (Miller ve ark., 2001; Mittal ve ark., 2007).
• Şizoid kişilik bozukluğunda bireyler sosyal yetilerde ve cinsel deneyimlerde eksiklik yaşadıklarından dolayı, bu bozukluğa sahip bireyler az sayıda arkadaşa sahip, nadiren randevuya çıkan ve genellikle evlenmeyen kişilerdir.
• Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireylerin mesleki işlevsellikleri, özellikle sosyal ilişkiler gerektiriyorsa, bozuk olabilir. Fakat bu kişiler sosyal izolasyon koşullarında iyi bir şekilde işlerini yürütebilirler.
• Özellikle stres karşısında, bu bozukluğa sahip bireyler oldukça kısa süreli psikotik epizotlar yaşayabilirler.
• Bazı durumlarda, şizoid kişilik bozukluğu, sanrılı bozukluk veya şizofreninin bozukluk öncesi öncülü olarak görünebilir. Bu bozukluğu olan kişilerde bazen majör depresif bozukluk gelişebilir. Şizoid kişilik bozukluğu sıklıkla şizotipal, paranoid ve kaçıngan kişilik bozuklukları ile görülür.

Şizoid kişilik bozukluğu ile ilgili araştırmalar oldukça azdır. Bu durum, şizoid kişilik bozukluğuna sahip kimselerin bir araştırmaya gönüllü olmaya yatkın kişiler olmaması nedeniyle pek de şaşırtıcı değildir. Şizoid kişilik özelliklerinin %55 gibi yüksek bir kalıtsallık oranı vardır (Kendler ve ark., 2006). Kalıtsallık ve çevre etkileri konusunda, bu bozukluğa sahip bireylerin yeteri kadar araştırılamaması net bir söylemi zorlaştırsa da birinci derece yakınları şizofreni ya da şizotipal kişilik bozuk bulunan bireylerde şizoid kişilik bozukluğu görülme ihtimalinin yüksek olduğu söylenmektedir (Bolinskey ve ark., 2015; Hopwood ve Thomas, 2012). Çocukluk ve erken yetişkinlik dönemindeki majör depresif bozukluk yaşantısı, yetişkinlik dönemindeki şizoid kişilik bozuğu diğer kişilik bozukluklarıyla karşılaştırıldığında daha güçlü olarak yordadığı bulunmuştur (Ramklint ve ark., 2003). 

Bazı teorisyenler, şizoid kişilik bozukluğunda görülen sosyallikteki ciddi bozulmanın, altta yatan bir yakınlık sistemindeki ciddi bozulmaya bağlı olabileceğini öne sürmüşlerdir (Depue ve Lenzenweger, 2006). Bilişsel kuramcılar, şizoid kişilik bozukluğu olan bireylerin, kendilerini kendi kendilerine yeten münzevi kişiler olarak görmelerine ve başkalarını da müdahaleci olarak görmelerine yol açan uyumsuz şemalar nedeniyle soğukkanlı ve mesafeli davranışlar sergilediklerini öne sürerler. Temel işlevsiz inançları “Ben yalnızım” (Beck ve ark., 2004) veya “İlişkiler karışık ve istenilmeyen şeylerdir” (Pretzer ve Beck, 1996).

Şizoid Kişilik Bozukluğuna Dair Kitap/Film/Belgesel Önerileri

Kaynakça

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Beck, A. T., Freeman, A. ve Davis, D. D. (2004). Cognitive therapy of personality disorders. (2 Bs.) The Guilford Press.

Bernstein, D. P., Arntz, A. ve Travaglini, L. (2009). Schizoid and avoidant personality disorders. P. H. Blaney ve T. Millon (Ed.), Oxford textbook of psychopathology içinde (s. 586–601). Oxford University Press.

Bolinskey, P. K., James, A. V., Cooper-Bolinskey, D., Novi, J. H., Hunter, H. K., Hudak, D. V., Schuder, K. M., Myers K. R., Iati, C. A. ve Lenzenweger, M. F. (2015). Revisiting the blurry boundaries of schizophrenia: Spectrum disorders in psychometrically identified schizotypes. Psychiatry Research, 225(3), 335–340. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2014.12.015

Butcher, J. N., Hooley, J. M., Nock, M.K. ve Mineka, S. (2017). Abnormal psychology. (17 Bs.) Pearson.

Depue, R. A. ve Lenzenweger, M. F. (2006). A multidimensional neurobehavioral model of personality disturbance. R. F. Krueger ve J. L. Tackett (Ed.), Personality and psychopathology içinde (s. 210–261). Guilford Publications

Hopwood, C. J. ve Thomas, K. T. (2012). Paranoid and schizoid personality disorders. T. Widiger (Ed.), The Oxford handbook of personality disorders içinde (s. 582–602). Oxford University Press.

Kendler, K. S., Czajkowski, N., Tambs, K., Torgersen, S., Aggen, S. H., Neale, M. C. ve Reichborn-Kjennerud T. (2006). Dimensional representations of DSM-IV cluster A personality disorders in a population-based sample of Norwegian twins: A multivariate study. Psychological Medicine, 36(11), 1583–1591. https://doi.org/10.1017/S0033291706008609

Miller, M. B., Useda, J. D., Trull, T. J., Burr, R. M. ve Minks-Brown, C. (2001). Paranoid, schizoid, and schizotypal personality disorders. H. E. Adams ve P. B. Sutker (Ed.), Comprehensive handbook of psychopathology içinde (s. 535–58). Kluwer Academic.

Mittal, V. A., Kalus, O., Bernstein, D. P. ve Siever, L. J. (2007). Schizoid personality disorder. W. O’Donohue, K. A. Fowler ve S. O. Lilienfeld (Ed.), Personality disorders: Toward the DSM-V içinde (s. 63–79). Sage Publications.

Pretzer, J. L. ve Beck, A. T. (1996). A cognitive theory of personality disorders. J. F. Clarkin ve M. F. Lenzenweger (Ed.), Major theories of personality disorder içinde (s. 36–105). Guilford Press.

Ramklint, M., von Knorring, A.-L., von Knorring, L. ve Ekselius, L. (2003). Child and adolescent psychiatric disorders predicting adult personality disorder: A follow-up study. Nordic Journal of Psychiatry, 57(1), 23–28. https://doi.org/10.1080/psc.57.1.23