DAVRANIM BOZUKLUĞU
Davranım bozukluğu, başkalarının haklarının, temel toplumsal normların veya her ikisinin de ihlal edildiği sürekli bir antisosyal ve saldırgan davranış kalıbını ifade eder (APA, 2013). DSM-5'te belirtildiği gibi kavga, zorbalık, zalimlik, soygun, cinsel aktiviteye zorlama, yangın çıkarma, hırsızlık, dolandırıcılık, okuldan kaçma ve diğer kural ihlalleri gibi ciddi saldırgan ve antisosyal davranışları içeren dışsallaştırma bozukluğudur.
Davranım bozukluğu, çocukların veya ergenlerin psikiyatrik değerlendirmesinin en yaygın nedenidir (Robins, 1991). Tüm çocuk psikiyatrisi sevklerinin %30 ile %50'si davranım bozukluğunu içerme eğilimindedir (Kazdin, 1985). Ontario Çocuk Sağlığı Çalışması, 4 ile 16 yaşları arasındaki çocukların %5.5’inin bu durumdan muzdarip olduğunu göstermiştir (Offord ve ark., 1989).
Davranım bozukluğu, depresyon gibi net başlangıç ve bitiş evreleri olan epizodik bir bozukluk değildir. Daha çok bir kişilik bozukluğuna benzer. Bireylerin %50'si belirtilere karşı direnç gösterse veya bozukluğa dair belirtiler ortadan kalksa da (Kim-Cohen ve ark., 2003) diğerleri kronik belirtilere sahiptir ve yetişkinlikte kişilik bozuklukları ve suç davranışları geliştirir.
Davranım Bozukluğunun Yaygınlığı
Davranım bozukluğunun dünya çapında yaygınlığının %2-2,5, erkeklerde %3-4 ve kızlarda %1-2 olduğu tahmin edilmektedir (Polanczyk ve ark., 2015). Bu tahminler, herhangi bir zamanda bozukluğun nispeten nadir olduğunu öne sürse de yaşam boyu yaygınlığa ilişkin geriye dönük çalışmalar ve ileriye dönük çalışmalar, bireylerin %10'unun çocukluk ve ergenlik döneminde bir noktada etkilendiğini öne sürdü (Copeland ve ark., 2011). Davranım bozukluğu yaygınlığının zaman içinde değişip değişmediği tartışılmaktadır. Bazı çalışmalar son on yıllarda bir artış olduğunu öne sürerken (Collishaw ve ark., 2004; Copeland ve ark., 2011) diğerleri bu dönemde minimal değişiklikler olduğunu öne sürmüştür (Fombonne, 1998). Bozukluk erkeklerde kadınlara göre yaklaşık iki kat daha sıktır (Anderson ve ark., 1987). Bozukluğun başlangıcındaki tipik yaş orta çocukluk veya erken ergenlik dönemindedir (Lahey ve ark., 1998; Nock ve ark., 2006). Kabul edilebilir çocukluk davranışı olarak kabul edilen temel kültürel farklılıklara rağmen, ülkeler arasında farklılık gösterdiğine dair çok az kanıt vardır (Erskine ve ark., 2013; Polanczyk ve ark., 2015). Bununla birlikte, diğer psikiyatrik bozukluklara benzer şekilde, davranım bozukluğu yaygınlığı dünya çapında ülkelerin sadece %5'inde tahmin edilmiştir (Erskine ve ark., 2017).
Davranım Bozukluğunda Risk Faktörleri
Davranım bozukluğunun ortaya çıkmasında etkili olabilecek güçlü faktörlerin bazıları antisosyal ebeveynler ve akranlar, önceki antisosyal davranışlar, sosyal bağlar (ergenlik dönemindeki düşük popülerlik ve az sayıda sosyal aktivite) ve madde kullanımıdır. Bunlara ek olarak erken saldırganlık, düşük sosyoekonomik durum, ebeveyn-çocuk ilişkileri, okul performansı, tıbbi ve fiziksel koşulların da etkili faktörler arasında olduğu söylenebilir (Bassarath, 2001).
Davranım Bozukluğu DSM-5 Kriterleri
A. Son 12 ay içinde aşağıdaki kriterlerden üçünün (ya da daha fazlasının) bulunmasıyla kendini gösteren, başkalarının temel haklarının ya da yaşa uygun başlıca toplumsal normların ya da kuralların ihlal edildiği, tekrarlayıcı ve kalıcı bir davranış örüntüsü; Son 6 ayda mevcut olan en az bir kriter:
İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık
1. Sıklıkla başkalarına zorbalık eder, tehdit eder veya gözünü korkutur.
2. Genellikle fiziksel kavgalar başlatır.
3. Başkalarına ciddi fiziksel zarar verebilecek bir silah kullanmıştır (örn. sopa, tuğla, kırık şişe, bıçak, tabanca).
4. İnsanlara fiziksel olarak acımasız davranmıştır.
5. Hayvanlara karşı fiziksel olarak zalim olmuştur.
6. Bir kurbanın gözü önünde hırsızlık (örneğin, soygun, kapkaç, gasp, silahlı soygun) yapmıştır.
7. Birini cinsel aktiviteye zorlamıştır.
Mülkün yok edilmesi
8. Ciddi hasara neden olmak amacıyla kasıtlı olarak yangın çıkarma girişiminde bulunmak.
9. Başkalarının mallarını kasten yok etmiştir (yangın çıkarmak dışında).
Aldatma veya hırsızlık
10. Başkasının evine, binasına, arabasına zorla girmiştir.
11. Genellikle mal veya iltimas elde etmek veya yükümlülüklerden kaçınmak için yalan söyler.
12. Gizlice önemsiz değerde eşyalar çalmışsa (örneğin, haneye tecavüz olmadan)
Ciddi kural ihlalleri
13. 13 yaşından önce başlayarak, ebeveyn yasaklarına rağmen genellikle geceleri dışarıda kalır.
14. Ebeveyn veya vekil evinde yaşarken en az iki kez (veya bir kez uzun süre geri dönmeden) bir gece evden kaçmıştır.
15. 13 yaşından önce sıklıkla okulu asar.
B. Davranış bozukluğu, sosyal, akademik veya mesleki işlevsellikte klinik olarak önemli bozulmaya neden olur.
C. Kişi 18 yaşında veya daha büyükse antisosyal kişilik bozukluğu ölçütleri karşılanmaz.
Davranım Bozukluğunda Müdahale
Erken ve orta çocukluk döneminde (3-11 yaş) davranış bozukluklarının müdahalesi için sosyal öğrenme teorisine dayalı davranışsal ebeveyn eğitimi (ebeveyn yönetimi eğitimi olarak da bilinir) önerilmektedir. (Michelson ve ark., 2013). Bu müdahale, erken çocukluk döneminde en faydalı görünmektedir (Comer ve ark., 2013).
Çocuklar, artan yaşla birlikte bilişsel davranışçı beceri eğitimine doğrudan katılımdan daha fazla fayda elde ederler; burada sosyal problem çözme, sosyal-bilişsel süreçler ve öz düzenleme ile ilgili eksiklikler birlikte hedeflenir. Bilişsel davranışçı beceri eğitiminin verilmesi ebeveyn eğitimiyle eş zamanlı olmalıdır (Kaminski ve Claussen, 2017). Davranım bozukluğuna sahip çocuklar için bu tür müdahalelerin etkileri çocuklar ve ebeveynlerle duygu işleme eğitiminin eklenmesiyle artırılabilir (Dadds ve ark., 2012). Gençlik odaklı bilişsel davranışçı müdahalelerin etkileri, erken ve geç çocukluk döneminde ebeveyn eğitimi müdahalelerinden önemli ölçüde daha küçük etki boyutlarına sahip olmuştur (McCart ve ark., 2006). Bununla birlikte, özellikle şiddetli davranım bozukluğu olan çocuklar için hem çocuk odaklı hem de ebeveyn odaklı bileşenleri içeren çok modlu bir yaklaşım önerilmektedir (NICE, 2017).
Geç çocukluk ve ergenlik döneminde aile, davranış yöntemlerini ve bilişsel davranışçı terapiyi birleştiren çok bileşenli müdahaleler en etkilidir (Garland ve ark., 2008). Bu müdahalelerin ebeveynlik bileşenleri sosyal öğrenme teorisine dayanır, ancak daha küçük çocuklar için kullanılan müdahalelerden farklıdır.
Kaynaklar
Anderson, J. C., Williams, S. M., McGee, R. ve Silva, P. A. (1987). DSM–III disorders in preadolescent children: Prevalence in a large sample from the general population. Archives of General Psychiatry, 44(1), 69-76. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1987.01800130081010
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. (5. Bs.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Bassarath, L. (2001). Conduct disorder: A biopsychosocial review. The Canadian Journal of Psychiatry / La Revue canadienne de psychiatrie, 46(7), 609-616. https://doi.org/10.1177/070674370104600704
Collishaw, S., Maughan, B., Goodman, R. ve Pickles, A. (2004). Time trends in adolescent mental health. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(8), 1350–1362. https://doi.org/ 10.1111/j.1469-7610.2004.00842.x
Comer, J. S., Chow, C., Chan, P. T., Cooper-Vince, C. ve Wilson, L. A. (2013). Psychosocial treatment efficacy for disruptive behavior problems in very young children: a meta-analytic examination. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 52(1), 26–36. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2012.10.001
Copeland, W., Shanahan, L., Costello, E. J. ve Angold, A. (2011). Cumulative prevalence of psychiatric disorders by young adulthood: a prospective cohort analysis from the Great Smoky Mountains Study. Journal of the American Academy of Child Adolescent Psychiatry, 50(3), 252-261. https://doi.org./10.1016/j.jaac.2010.12.014
Dadds, M. R., Cauchi, A. J., Wimalaweera, S., Hawes, D. J. ve Brennan, J. (2012). Outcomes, moderators, and mediators of empathic-emotion recognition training for complex conduct problems in childhood. Psychiatry Research, 199(3), 201–207. https://doi.org/ 10.1016/j.psychres.2012.04.033
Erskine, H. E., Baxter, A. J., Patton, G., Moffitt, T. E., Patel, V., Whiteford, H. A. ve Scott, J. G. (2017). The global coverage of prevalence data for mental disorders in children and adolescents. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 26(4), 395–402. https://doi.org/ 10.1017/S2045796015001158
Erskine, H. E., Ferrari, A. J., Nelson, P., Polanczyk, G. V., Flaxman, A. D., Vos, T., Whiteford, H. A. ve Scott, J. G. (2013). Research review: epidemiological modelling of attention-deficit/hyperactivity disorder and conduct disorder for the Global Burden of Disease Study 2010. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54(12), 1263–1274. https://doi.org/ 10.1111/jcpp.12144
Fombonne, E. (1998). Increased rates of psychosocial disorders in youth. European Archives of Psychiatry Clinical Neuroscience, 248(1), 14–21. https://doi.org/ 10.1007/s004060050013
Garland, A. F., Hawley, K. M., Brookman-Frazee, L. ve Hurlburt, M. S. (2008). Identifying common elements of evidence-based psychosocial treatments for children’s disruptive behavior problems. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 47(5), 505–514. https://doi.org/10.1097/CHI.0b013e31816765c2
Kaminski, J. W. ve Claussen, A. H. (2017). Evidence base update for psychosocial treatments for disruptive behaviors in children. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 46(4), 477–499. https://doi.org/10.1080/15374416.2017.1310044
Kazdin, A. (1985). Treatment of antisocial behaviour in children and adolescents. Homewood, Illinois, Dorsey Press.
Kim-Cohen, J., Caspi, A., Moffitt, T. E., Harrington, H., Milne, B. J. ve Poulton, R. (2003). Prior juvenile diagnoses in adults with mental disorder: Developmental follow-back of a prospective-longitudinal cohort. Archives of General Psychiatry, 60(7), 709–717. https://doi.org/10.1001/archpsyc.60.7.709
Lahey, B., Loeber, R., Quay, H. C., Applegate, B., Shaffer, D., Waldman, I., Hart, E. L., McBurnett, K., Frick, P. J., Jensen, P. S., Dulcan, M. K., Canino, G. ve Bird, H. R. (1998). Validity of DSM-IV subtypes of conduct disorder based on age of onset. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 37(4), 435–442. https://doi.org/ 10.1097/00004583-199804000-00022
McCart, M. R., Priester, P. E., Davies, W. H. ve Azen, R. (2006). Differential effectiveness of behavioral parent-training and cognitive-behavioral therapy for antisocial youth: a meta-analysis. Journal of Abnormal Child Psychology, 34(4), 527–543. https://doi.org/ 10.1007/s10802-006-9031-1
Michelson, D., Davenport, C., Dretzke. C., Barlow. J. ve Day. C. (2013). Do evidence-based interventions work when tested in the “real world?” A systematic review and meta-analysis of parent management training for the treatment of child disruptive behavior. Clinical Child and Family Psychology Review, 16(1), 18–34. https://doi.org/ 10.1007/s10567-013-0128-0
National Institute for Health and Care Excellence. (2017). Antisocial behaviour and conduct disorders in children and young people: recognition and managemen. http://guidance.nice.org.uk/CG158.
Nock, M. K., Kazdin, A. E., Hiripi, E. ve Kessler, R. C. (2006). Prevalence, subtypes, and correlates of DSM-IV conduct disorder in the National Comorbidity Survey Replication. Psychological Medicine, 36(5), 699–710. https://doi.org/ 10.1017/S0033291706007082
Offord, D. R., Boyle, M. H., Fleming, J. E.,Blum, H. M. ve Grant, N. I. (1989). Ontario child health study: Summary of selected results. Canadian Journal of Psychiatry, 34(6), 483–91. https://doi.org/10.1177/070674378903400602
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A. ve Rohde, L. A. (2015). Annual research review: a metaanalysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology Psychiatry, 56(3), 345–365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Robins, L. N. (1991). Conduct disorder. Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 32(1), 193–212. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1991.tb00008.x