Liderlik

Liderlik

Liderlik Nedir?

Karakter güçleri, düşünce, duygu ve davranışlara yansıyan, ahlaki olarak değer verilen olumlu özellikler olarak tanımlanmaktadır (Park ve ark., 2004). Hem bir araştırma alanı hem de pratik bir beceri olarak liderlik, bir bireyin, grubun ya da kuruluşun diğer bireyleri, ekipleri veya tüm kuruluşları yönlendirme ve etkileme yeteneğini kapsar. "Liderlik" kelimesi genellikle tartışmalı bir terim olarak görülür (Grint, 2005). Uzman araştırmaları kavram üzerine çeşitli bakış açılarını tartışıp bazen liderliğe Doğu ve Batı yaklaşımlarını veya Kuzey Amerika ve Avrupa yaklaşımlarının karşılaştırmasını yapar (Western, 2013). Liderliğin iyi bir tanımına sahip olmak önemlidir. Silahlı kuvvetler, iş dünyası, siyaset, din, spor vb. dahil olmak üzere insan faaliyetinin birçok alanında en yaygın olarak kullanılan terimlerden biridir (Silva, 2016).

Liderlik Tanımının Tarihçesi

Yüzyıllar boyunca liderlik sadece kişisel bir nitelik olarak görülmüştür (Silva, 2016). Yaklaşık 2500 yıl önce yaşamış büyük Çinli düşünür Konfüçyüs, herhangi bir liderlik tanımı önermemiştir, ancak liderlerin erdemli olmaları ve çevrelerindeki insanlara bakmaları gerektiğinde ısrar etmiştir. Ona göre bir liderin birincil amacı halka hizmet etmektir (Konfüçyüs, yaklaşık MÖ 475/1998). Birçok kişinin felsefenin kurucu babası olarak kabul ettiği Platon için lider bilge olmalıdır (Takala, 1998). Machiavelli, liderin iyi erdemlere sahip olması ve halkın desteğini alacak kadar zeki olması gerektiğini belirtmiştir (Machiavelli, 1513/1992). 19. yüzyılda, Carlyle "büyük adam" (Carlyle, 1841/2011) teorisinde liderlik hakkında tekrar eden fikirleri özetlemiştir. Ona göre liderler, karizmalarını, zekalarını, bilgeliklerini ve politik becerilerini diğer insanlar üzerinde güç ve etkiye sahip olmak için kullanabilen istisnai kişiler veya kahramanlardı (Silva, 2016). Carlyle'ın fikirleri baskın kalmaya devam etse de Spencer, liderlikle ilgili modern tartışmayı öngörerek, bu tür büyük adamların toplumlarının veya bağlamın ürünleri olduğuna dikkat çekmiştir (Spencer, 1873/2013). Liderlik kişisel bir nitelik olarak tanımlanmaya devam etmesine rağmen, II. Dünya Savaşı'ndan sonra yeni bir akım başlamıştır. Stogdill (1950) liderliği, "organize bir grubun hedef belirleme ve hedefe ulaşma çabalarında faaliyetlerini etkileme süreci (eylem)" olarak tanımlamıştır. Bu belki de liderliğin sadece bireysel bir özellik olmadığını, başkaları üzerinde bir etki süreci olduğuna işaret eden ilk çabaydı (Silva, 2016). Kotter (1988), liderliği "bir grubu (veya grupları) çoğunlukla zorlayıcı olmayan yollarla bir yönde hareket ettirme süreci" olarak tanımlarken yeni bir bakış açısı eklemiştir. Bu tanıma göre, gönüllü bir takipçilik olması gerektiğinden, zorlayıcı araçların kullanımı liderliğe benzemez. Bass (1990), liderliğin sadece liderin başkaları üzerindeki etki süreci değil, dahil olan herkes tarafından etkilenebilecek bir etkileşim süreci olduğunu belirttiğinde bu alanda bir atılım gerçekleştirmiştir. Kellerman (2014) liderliği üç tarafın; lider, takipçiler ve bağlam olduğu bir eşkenar üçgen olarak görselleştirdiğini ifade etmiştir.  Kellerman’a göre tanım şu şekildedir: "Liderlik, belirli bir bağlamda, bazı insanlar ortak hedeflere ulaşmak için birini lider olarak kabul ettiğinde ortaya çıkan etkileşimli etki sürecidir". Bu tanım şu anlamlara gelmektedir (Silva, 2016):

• Liderlik sadece kişisel bir nitelik değil, bir süreçtir. 
• Liderlik süreci, birçok araştırmacının tanımladığı gibi sadece liderin takipçiler üzerindeki etkisi değil, aynı zamanda ilk olarak Bass (1990) tarafından önerildiği gibi lider ve takipçiler arasındaki etkileşimli etki şeklinde tanımlanmaktadır.
• Liderlik süreci belirli bir bağlamda gerçekleşir. Bağlam değişirse, liderlik süreci de farklı olacaktır.
• Liderlik süreci, insanların, yani takipçilerin, birini lider olarak kabul etmelerini gerektirir. Lider, gücü takipçileri üzerinde etkilemek amacıyla kullandığı için kabul edilebilir veya isteyerek kabul edilebilir. Çünkü takipçiler, liderin, belirli bir bağlamda onları yönlendirmek için uygun kişi olduğunu algılar. 
• Liderlik sürecinin amacı, lider ve takipçiler arasında paylaşılan hedeflere ulaşmaktır. Takipçiler, liderin onlar adına hareket etmediğini algılarsa, liderlik süreci etkilenebilir.

Liderliğin Gelişimi

Liderlerin gelişimine ilişkin daha kapsamlı bir analiz, liderliğe yönelik gelişim kalıpları oluşturabilecek psikolojik süreçleri tartışan araştırmacıların çalışmalarında bulunabilmektedir (Popper, 2000). Araştırmacılar, bazı liderlerde erken çocukluk döneminde benzer sosyalleşme türlerini tanımlamışlar ve bunların liderliğin farklı gelişim modellerini gösterebileceğini iddia etmiştirler (Silva, 2016). Örneğin, birçok liderin biyografileri, anne ile yakın bir ilişkiyi (bazen annenin en sevdiği çocuğu olarak), ebeveynlerden en az birinin öngördüğü büyüklük beklentilerini ve ailede veya sosyal çevrelerde saygın otorite figürlerine maruz kalmayı ortaya koymaktadır (Burns, 1978).  Avolio ve Gibbons (1988), çocukluktan yetişkinliğe kadar geçmişlerindeki olaylar ve deneyimler hakkında konuşmaları istenen bir üst düzey yönetici örneğiyle yapılan derinlemesine kişisel görüşmeler yoluyla liderlerin gelişim sürecini incelemiştir. Bu araştırmacılar, liderlerin gelişimini üç değişken gruba ayırmışlardır (Popper ve Amit, 2009): 

• Bireyin yetiştirildiği aile koşulları,
• Liderlik deneyimleri,
• Deneyimlere açıklık. 

Son zamanlarda bu sınırlamalar, bir grup lider ile lider olmayan grubu kişilik özellikleri ve gelişim değişkenleri üzerinde karşılaştıran bir dizi çalışmanın planlanmasında hareket noktası olarak hizmet etmiştir (Amit ve ark., 2008). Sürekli kaygı düzeyi ile ölçüldüğünde, liderlerin kendine güven konusunda lider olmayanlara göre belirgin şekilde daha yüksek puan aldıkları bulunmuştur (Popper ve ark., 2004). Bu bulgular, Judge ve arkadaşlarının (2002) nevrotiklik ile liderliğin ortaya çıkışı arasında negatif bir ilişkiye ilişkin bulgularıyla uyumludur. Diğer araştırmalar, liderlerin (lider olmayanlardan daha fazla) okulda ve sosyal ortamlarda liderlik rolleriyle ilgili deneyimler bildirdiğini bulmuştur (Amit ve ark., 2008). Beş Faktör modelinin NEO Kişilik Envanteri ile değerlendirilmesinin sonuçlarına göre liderler, lider olmayanlara göre yeni deneyimlere daha açık oldukları görülmüştür (Popper ve ark., 2004). Freud (1920), Erikson (1994), Jung (1986), Kohut (1971), Bowlby (1969) ve diğerleri, bireyin kendi yaşantısı boyunca duygularını ve davranışlarını etkileyen içsel temsillerin gelişimine ilişkin bilgilerine önemli katkılarda bulunmuştur. Sürekli kaygı ve deneyimlere açıklık düzeylerinde liderler ile lider olmayanlar arasındaki farklar, gelişim açısından özellikle önemli görünmektedir. Liderlerin çocuklukta liderlik rolleriyle ilgili daha kapsamlı deneyimlerine ilişkin veriler, liderlerin daha düşük düzeyde sürekli kaygı duymaları ve deneyimlere daha yüksek düzeyde açık olmaları ile açıklanabilir (Amit ve ark., 2008). Yani, erken çocuklukta filizlenen temel öğrenme ve gelişme kapasitesi, liderliğin tezahürü için ilgili sosyal bağlam olan fırsatı karşılar (Popper ve Amit, 2009).

Liderlik ve Kişilik

            Kişilik özellikleri, “tutarlı düşünce, duygu ve eylem kalıpları gösterme eğilimlerindeki bireysel farklılıkların boyutları” olarak tanımlanmıştır (McCrae ve Costa, 1990). Pek çok araştırma, kişilik özelliklerinin oldukça istikrarlı olduğunu, önemli bir kalıtsal bileşene sahip olduklarını ve davranışsal etkileri olduğunu bulmuştur (Loehlin, 1992). Yani her durumda davranışı etkilediğini ve kişilerin hangi durumlara girmeye ya da katılmaya motive olduklarına karar vermeye katkıda bulunduğunu belgelemiştir (Matthews ve Deary, 1998). Taggar ve arkadaşları (1999), kişilik özelliklerinin ve genel bilişsel yeteneğin, takımlarda liderliğin ortaya çıkmasının belirleyicileri olduğunu bulmuşlardır. Bununla birlikte, bilişsel yetenek, liderlik araştırmalarında genellikle bir kişilik (doğuştan gelen) bir özellik değil, bir beceri (kazanılmış bir şey) olarak kabul edilir (Andersen, 2006). Birkaç kanıt dizisi, belirli kişilik boyutlarının, derecelendirilmiş liderlik etkinliği ile tutarlı bir şekilde ilişkili olduğunu göstermektedir (Hogan ve Kaiser, 2005). Stogdill (1974), aciliyetin (yani baskınlık, atılganlık, enerji veya aktivite düzeyi, konuşma akıcılığı, sosyallik ve sosyal katılım), duygusal istikrarın (yani uyum, duygusal denge, bağımsızlık ve kendine güven), vicdanlılığın (yani sorumluluk, başarı, inisiyatif, kişisel bütünlük ve etik davranış) ve uyumluluğun (yani, dostluk, sosyal yakınlık ve destek) derecelendirilmiş liderlik etkililiği ile pozitif ilişkili olduğunu bulmuştur. Davranış stilleri, karizmatik, etkileşimci, dönüşümcü ve vizyoner liderlik gibi yapılarda detaylandırılmıştır (Nysted, 1997). Stogdill'in (1974) bulguları, kişilik ve liderlik arasında bir ilişki olduğu fikrini desteklemektedir. 

Liderlik ve Okul

Okullarda liderliğin önemi yaygın olarak kabul edilmektedir. Birçok araştırmacı (Sammons ve ark., 1995) okul liderliğini, okul etkililiğine ve okul gelişimine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak tanımlar. Ayrıca Leithwood ve arkadaşları (2004) okul reformunun başarısının okul liderliğinin motivasyonuna ve kapasitelerine bağlı olduğunu belirtmişlerdir. Ancak, mevcut eğitim ortamının karmaşıklığı nedeniyle, geleneksel 'tek kişilik' liderlik paradigması sorgulanmaktadır (Harris, 2004). Liderlik görevleri giderek daha karmaşık hale geldiğinden, kahramanca liderlik tarzından liderliğin okul ekibi arasında dağılımını vurgulayan bir yaklaşıma geçme eğilimi vardır (Bush ve Glover, 2003). Dağıtımcı liderlik literatürüne göre liderlik, bireysel okul liderinin önemli bir özelliği olarak değil, okul lideri ile okul örgütü arasındaki günlük etkileşimlerle şekillenen bir süreç olarak görülmektedir (Spillane ve ark., 2004). Harris ve arkadaşlarına (2007) göre dağıtılmış liderlik, okul sistemlerinde olumlu değişim ve dönüşüme potansiyel bir katkıda bulunur. Gronn'a (2002) göre dağıtılmış liderlik, bir grup veya etkileşim halindeki bireyler ağının ortaya çıkan bir özelliğidir. Benzer şekilde Spillane (2006) liderliğin birtakım bireylere yayıldığını ve liderliğin birden fazla liderin günlük etkileşimi yoluyla gerçekleştirildiğini belirtmiştir. Bu liderler resmi veya gayri resmi liderlik pozisyonlarına sahip olabilirler çünkü liderlik hiyerarşik otoriteden ziyade uzmanlık temeline dayanır (Copland, 2003).

Kaynakça

Amit, K., Popper, M., Gal, R. ve Lisak, A. (2008). The development of leaders: A comparative study. Megamot, 3, 464-488.

Andersen, J. A. (2006). Leadership, personality and effectiveness. The journal of socio-economics, 35(6), 1078-1091. https://doi.org/10.1016/j.socec.2005.11.066

Avolio, B. J. ve Gibbons, T. C. (1988. Charismatic leadership: The elusive factor in organizational effectiveness. Developing transformational leaders: A life span approach içinde (S. 276–308). Jossey-Bass.

Bass, B. M. (1990). From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational dynamics, 18(3), 19-31. https://doi.org/10.1016/0090-2616(90)90061-S

Bowlby, J. (1969). Attachment and loss. Basic Books.

Burns, J. M. (1978). Leadership. Harper & Row.

Bush, T. ve Glover, D. (2003). School leadership: Concepts and evidence.

Carlyle, T. (1993). On heroes, hero-worship, and the heroic in history. University of California Press.

Confucius. (1998). The Analects. Penguin Classics.

Copland, M. A. (2003). Leadership of inquiry: Building and sustaining capacity for school improvement. Educational evaluation and policy analysis, 25(4), 375-395. https://doi.org/10.3102/01623737025004375

Erikson, E. H. (1994). Identity and the life cycle. Norton & Company.

Freud, S. (1920). A general introduction to psychoanalysis. Garden City.

Grint, K. (2005). Leadership: Limits and possibilities. Palgrave Macmillan.

Gronn, P. (2002). Distributed leadership. Second international handbook of educational leadership and administration içinde. Kluwer.

Harris, A. (2004). Distributed leadership and school improvement: Leading or misleading? Educational management administration & leadership, 32(1), 11-24. https://doi.org/10.1177/089202060301600504

Harris, A., Leithwood, K., Day, C., Sammons, P. ve Hopkins, D. (2007). Distributed leadership and organizational change: Reviewing the evidence. Journal of educational change, 8(4), 337-347. 

Hogan, R. ve Kaiser, R. B. (2005). What we know about leadership. Review of General Psychology, 9(2), 169–180. https://doi.org/10.1037/1089-2680.9.2.169

Jung, C. G. (1986). Analytical psychology. Routledge.

Judge, T. A., Bono, J. E., Ilies, R. ve Gerhardt, M. W. (2002). Personality and leadership: A qualitative and quantitative review. Journal of Applied Psychology, 87(4), 765–780. https://doi.org/10.1037/0021-9010.87.4.765

Kellerman, B. (2014). Hard times: Leadership in America. Stanford Business Books.

Leithwood, K., Mascall, B., Strauss, T., Sacks, R., Memon, N. ve Yashkina, A. (2007). Distributing leadership to make schools smarter: Taking the ego out of the system. Leadership and policy in schools, 6(1), 37-67. https://doi.org/10.1080/15700760601091267

Loehlin, J. C. (1992). Genes and environment in personality development. SagePublications.

Machiavelli, N. (1992). The Prince. Dover Publications.

Matthews, G. ve Deary, I. J. (1998). Personality traits. Cambridge University Press.

McCrae, R. R. ve Costa, P. T. (1990). Personality in adulthood. Guildford.

Nysted, L. (1997). Who should rule? Does personality matter? European Journal of Personality, 11(1), 1–14. https://doi.org/10.1002/(SICI)10990984(199703)11:1<1::AID-PER275>3.0.CO;2-H

Park, N., Peterson, C. ve Seligman, M. E. P. (2004). Strengths of character and well-being. Journal of Social and Clinical Psychology, 23(5), 603–619. https://doi.org/10.1521/jscp.23.5.603.50748

Popper, M. (2000). The development of charismatic leaders. Political psychology, 21(4), 729-744. https://doi.org/10.1111/0162-895X.00214

Popper, M. ve Amit, K. (2009). Attachment and leader's development via experiences. The Leadership Quarterly, 20(5), 749–763. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2009.06.005

Popper, M., Amit, K., Gal, R., Mishkal-Sinai, M. ve Lisak, A. (2004). The capacity to lead: Major psychological differences between leaders and nonleaders. Military Psychology, 16(4), 245-263.

 Sammons, P., Hillman, J. ve Mortimore, P. (1995). Key characteristics of effective schools: A review of school effectiveness research. J. White ve M. Barber (Ed.) Perspectives on school effectiveness and school improvement içinde. Institute of Education.

Silva, A. (2016). What is leadership? Journal of Business Studies Quarterly, 8(1), 1. https://doi.org/10.1016/j.pedn.2006.10.002

Spencer, H. (2013). Study of sociology. Nabu Press

Spillane, J. P. (2006). Distributed leadership. Jossey-Bass.

Spillane, J. P., Halverson, R. ve Diamond, J. B. (2004). Towards a theory of leadership practice: A distributed perspective. Journal of curriculum studies, 36(1), 3-34. https://doi.org/10.1080/0022027032000106726

Stogdill, R. M. (1950). Leadership, membership and organization. Psychological Bulletin, 47(1), 1–14. https://doi.org/10.1037/h0053857

Stogdill, R. M. (1974). Handbook of leadership. Free Press.

Taggar, S., Hackew, R. ve Saha, S. (1999). Leadership emergence in autonomous work teams: Antecedents and outcomes. Personnel Psychology, 52(4), 899-926.  https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1999.tb00184.x

Takala, T. (1998). Plato on leadership. Journal of Business Ethics, 17(7), 785-798.

Western, S. (2013). Leadership: A critical text. Sage.