Whatsapp Hattı

0539 890 5950

Örümcek Fobisi

Örümcek Fobisi

Batı kültürlerinde en yaygın fobilerden biri örümcek fobisidir (Costello, 1982; Cornelius ve Averill, 1983; Klrkpatrick, 1984). Yaklaşık son 20 yılda psikologlar, bu fobiyi evrimsel seçilimin bir sonucu olduğunu iddia ederek açıkladılar: Bazı örümceklerin zehirli olması insanda bu tür hayvanlardan korkma eğilimi ortaya çıkarmıştır (Öhman, 1986; Seligman, 1971). Bununla birlikte son zamanlarda yapılan bir dizi çalışma, bazı yaygın hayvan fobileri ile tiksindirici gıdayı reddetme tepkisi arasında yakın bir ilişki olduğunu göstermiştir. Örümcek korkusunun da iğrenme tepkisi ile ilişkili olduğuna ve örümceklerin korku odağı olarak gelişmesinin, bu hayvanın özellikle Avrupa’da patoloji ve enfeksiyonla tarihsel ilişkisinden kaynaklanmış olabileceğine dair kanıtlar bulunmaktadır (Davey, 1994). 

Davey (1991), örümceklerin korkutucu özellikleri konusunda örümcek fobisi olanlar arasında bir fikirbirliği bulunduğunu belirtmiştir. Ancak bu kişilerin, normal tiksinti uyandıran diğer hayvanlardan (sümüklü böcek, salyangoz, solucan, kurtçuk gibi) korkma eğilimleri fazlaydı. Daha sonraki araştırmalar, örümcek korkusunun iğrenme uyandıran bir durum sergileyen diğer hayvanlardan korkmak ile örtüştüğünü göstermiştir (Ware ve ark., 1994). Ware ve arkadaşları (1994), yırtıcı olmadan korku uyandırdıkları için bu hayvan kategorisini “korkuyla ilişkili” olarak etiketlemiştir. Bu kategorideki diğer hayvanlar arasında yarasa, kertenkele, sıçan, sümüklü böcek, sülük, yılan, fare, yılan balığı ve hamamböceği bulunmaktadır. Bununla birlikte, örümcek korkusu ve Avrupa geleneğinde bulunan örümcek ve enfeksiyon arasındaki ilişki dünyanın diğer bölgelerindeki pek çok topluluk tarafından paylaşılmamaktadır (Davey, 1994). Örneğin, Afrika’nın birçok bölgesinde örümcek bilge bir yaratık olarak saygı görür ve yaşadığı yerler yerel halk tarafından temizlenir ve korunur (Renner, 1990). 

Örümcek Fobisi Nedir?

Hayvan fobisi, DSM-5’in Anksiyete Bozuklukları bölümünde sınıflandırılan bir özgül fobi türüdür (American Psychiatric Association, 2013). Özgül fobinin DSM-5 kriterlerini karşılamak için bireylerin fobik uyaranlara (örümcek gibi hayvanlar) maruz kaldıklarında belirgin ve aşırı bir korku veya kaygı tepkisi vermesi gerekir. Bu korku veya kaygı tepkisi, tam veya sınırlı bir panik atakla sonuçlanabilir. Özgül fobisi (örümcek fobisi gibi) olan bireyler, korku ya da kaygı nedeniyle korkulan uyarandan kaçınmak için önemli adımlar atarlar. Bununla birlikte belirli bir uyaranın korkusu ve kaygısı, klinik olarak belirgin bir sıkıntıya veya sosyal, mesleki ve diğer ilgili işlev alanlarında bozulmaya neden olur. Belirtiler en az 6 ay sürmelidir. Özgül fobisi olan ve eş zamanlı bozukluğu olmayan bireyler genellikle tıbbi olmayan ruh sağlığı merkezlerinde görülmektedir (American Psychiatric Association, 2013). Özgül fobinin ortalama yaygınlığı ülkeler ve bölgeler arasında önemli farklılıklar göstermekle birlikte yaklaşık %7.2 olduğu tahmin edilmektedir (Eaton ve ark., 2018). Çoğu çalışma, kadınlarda özgül fobi geliştirme riskinin daha yüksek olduğuna dair kanıt sunmaktadır (Hinze ve ark., 2021). 

Özgül hayvan fobileri, özellikle örümcek fobisi (araknofobi) üzerine yapılan son fMRI çalışmaları normal ve rahatsız korku işleminde yer alan çok çeşitli spesifik beyin bölgelerini tanımlamıştır. Fobisi olan bireylerde hem işlevsel hem de yapısal beyin anormallikleri tespit edilmiştir. Mevcut araştırmalar, hem bilinçli hem de bilinçdışı korku işlemlerinin fobik bozukluklarda oldukça önemli bir rol oynadığını göstermektedir (Hinze ve ark., 2021). Fobisi olan bireylerde daha güçlü aktivasyon, fobisi olmayan bireylere kıyasla artan sinirsel, elektrodermal, gözbebeğiyle ilişkin ve yalnız birey tarafından algılanan reaksiyonların yanı sıra daha güçlü aktive nöral yapıları içermektedir. Örneğin, örümcek fobisi olan bireylerin, korkulan uyaranla karşı karşıya kaldıklarında özellikle görsel-dikkat işleme (oksipital ve parietral bölgeler), duygusal işleme (amigdala), olumsuz vücut durumlarını temsil eden ve kaçış davranışı işleme alanları gibi farklı beyin bölge alanlarındaki aktivasyon artış gösterir (Caseras ve ark., 2013; Scharmüller ve ark., 2011). 

Hayvan fobisi olan bireyler, panik bozukluğu olan kişilerin panik ataklarının sonuçlarından korkmasına benzer şekilde, hayvanla karşılaşmanın uyandırdığı kaygının kendisinin de korkabilirler (Arntz ve ark., 1993). Örümcek korkusu, küçük çocuklar arasında çok yaygındır (Marks, 1987) ve örümcek fobisi olan bireylerin çoğu korkularını on üç yaşından önce edinmiştir (Arntz ve Lavy, 1993; Marks, 1987; McNally ve Steketee, 1985). Bu yüzden örümcek fobisi, artan veya söndürülemeyen oldukça normal bir çocukluk korkusu olarak kavramsallaştırılabilir. Ancak bir örümceğin yapabileceklerinden korkmak ya da yoğun bir kaygı durumunun sonuçlarından korkmak, örümcek korkusunun alevlenmesinde ve sürmesinde rol oynayabilir (Arntz ve ark., 1993). Bu görüş için ilk kanıt, hayvan fobisi olan kişilerin %91’inin hayvanla kaçınılmaz bir karşılaşmanın ardından paniğe kapılacağını ve bunun sonuçlarından korktuğunu ve %41’inin hayvanın saldıracağından korktuğunu bildiren McNally ve Stekete (1985) tarafından rapor edilmiştir. Ancak bu çalışmadaki örneklem esas olarak yılan, kedi ve köpek fobisi olan kişileri içeriyordu. Örümcek fobisinde hangi korkutucu düşüncelerin rol oynadığı şu ana kadar belirsizdir (Arntz ve ark., 1993). 

Örümcek Fobisi ve Psikolojik Müdahaleler

Bilişsel davranışçı terapi, özgül fobilerin belirtilerini azaltmak için etkili bir psikoterapötik yaklaşımdır (Anthony ve Swinson, 2000; Öst, 1989, 1996). Bilişsel davranışçı terapi, bu uyaranlara ilişkin olumsuz bilişsel yanlış nedenlere yüklenmesini değiştirmek için gerekli eğitimle birlikte fobiye neden olan uyaranlara (örümcek gibi) maruz kalmaya dayalı müdahaleden oluşmaktadır (Paquette ve ark., 2003). Bununla birlikte, psikofarmakoterapi (SSRI veya benzodiazepin ilacı), hipnoterapi, bilişsel terapi, psikodinamik psikoterapi, hayali veya sanal gerçekliğe maruz bırakma ve gerçek yaşamda alıştırma (in vivo exposure) gibi çeşitli psikolojik müdahaleler de mevcuttur (Hinze ve ark., 2021). 

Kaynakça

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C: American Psychiatric Association. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Antony, M. M. ve Swinson, R. P. (2000). Phobic disorders and panic in adults: a guide to assessment and treatment. American Psychological Association. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/10348-000

Arntz, A. ve Lavy, E. (1993). Does stimulus elaboration potentiate exposure in vivo treatment? Two forms of one-session treatment of spider phobia. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 21(1), 1-12. https://doi.org/10.1017/S0141347300017754

Arntz, A., Lavy, E., Van den Berg, G. ve Van Rijsoort, S. (1993). Negative beliefs of spider phobics: A psychometric evaluation of the spider phobia beliefs questionnaire. Advances in Behaviour Research and Therapy, 15(4), 257-277. https://doi.org/10.1016/0146-6402(93)90012-Q

Caseras, X., Murphy, K., Mataix‐Cols, D., López‐Solà, M., Soriano‐Mas, C., Ortriz, H., Pujol J., Torrubia, R. (2013). Anatomical and functional overlap within the insula and anterior cingulate cortex during interoception and phobic symptom provocation. Human Brain Mapping, 34(5), 1220-1229. https://doi.org/10.1002/hbm.21503

Cornelius, R. R. ve Averill, J. R. (1983). Sex differences in fear of spiders. Journal of Personality and Social Psychology, 45(2), 377. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-3514.45.2.377

Costello, C. G. (1982). Fears and phobias in women: A community study. Journal of Abnormal Psychology, 91(4), 280. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0021-843X.91.4.280

Davey, G. C. (1994). The" disgusting" spider: The role of disease and illness in the perpetuation of fear of spiders. Society & Animals, 2(1), 17-25. https://doi.org/10.1163/156853094X00045

Davey, G. C. (1991). Characteristics of individuals with fear of spiders. Anxiety Research, 4, 299-314. https://doi.org/10.1080/08917779208248798

Eaton, W. W., Bienvenu, O. J. ve Miloyan, B. (2018). Specific phobias. The Lancet Psychiatry, 5(8), 678-686. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(18)30169-X

Hinze, J., Röder, A., Menzie, N., Müller, U., Domschke, K., Riemenschneider, M. ve Noll-Hussong, M. (2021). Spider Phobia: Neural Networks Informing Diagnosis and (Virtual/Augmented Reality-Based) Cognitive Behavioral Psychotherapy—A Narrative Review. Frontiers in Psychiatry, 1435. https://dx.doi.org/10.3389%2Ffpsyt.2021.704174

Klrkpatrick, D. R. (1984). Age, gender and patterns of common intense fears among adults. Behaviour Research and Therapy, 22(2), 141-150. https://doi.org/10.1016/0005-7967(84)90102-5

Marks, I. M. (1987). Fears, phobias, and rituals: Panic, anxiety, and their disorders. Oxford University Press on Demand. 

McNally, R. J. ve Steketee, G. S. (1985). The etiology and maintenance of severe animal phobias. Behaviour Research and Therapy, 23(4), 431-435. https://doi.org/10.1016/0005-7967(85)90171-8

Öhman, A. (1986). Face the beast and fear the face: Animal and social fears as prototypes for evolutionary analyses of emotion. Psychophysiology, 23(2), 123-145. https://doi.org/10.1111/j.1469-8986.1986.tb00608.x

Öst, L. G. (1989). One-session treatment for specific phobias. Behaviour Research and Therapy, 27(1), 1-7. https://doi.org/10.1016/0005-7967(89)90113-7

Öst, L. G. (1996). One-session group treatment of spider phobia. Behaviour Research and Therapy, 34(9), 707-715. https://doi.org/10.1016/0005-7967(96)00022-8

Paquette, V., Lévesque, J., Mensour, B., Leroux, J. M., Beaudoin, G., Bourgouin, P. ve Beauregard, M. (2003). “Change the mind and you change the brain”: effects of cognitive-behavioral therapy on the neural correlates of spider phobia. Neuroimage, 18(2), 401-409. https://doi.org/10.1016/S1053-8119(02)00030-7

Renner, F. (1990). Spinnen: Ungeheuer - sympathisch. Kaiserslautern: Verlag. 

Scharmüller, W., Leutgeb, V., Schäfer, A., Köchel, A. ve Schienle, A. (2011). Source localization of late electrocortical positivity during symptom provocation in spider phobia: An sLORETA study. Brain Research, 1397, 10-18. https://doi.org/10.1016/j.brainres.2011.04.018

Seligman, M. E. (1971). Phobias and preparedness. Behavior Therapy, 2(3), 307-320. https://doi.org/10.1016/S0005-7894(71)80064-3

Ware, J., Jain, K., Burgess, I. ve Davey, G. C. (1994). Disease-avoidance model: Factor analysis of common animal fears. Behaviour Research and Therapy, 32(1), 57-63. https://doi.org/10.1016/0005-7967(94)90084-1