Uyku Eğitimi
Uykunun Önemi
İnsan gelişimi için uyku şarttır. Uyku sırasında beyin, davranışlarımızın, duygularımızın (Mindell ve ark., 2017) ve bağışıklık sistemimizin (Besedovsky ve ark., 2019) gelişimi de dahil olmak üzere nasıl öğrenip büyüdüğümüzün temellerini oluşturan yoğun bir aktivite yaşar. Bu nedenle küçük çocuklar için uyku çok önemlidir. Yaşamın erken dönemlerinde bir kişi beynini, bedenini, duygularını ve davranışlarını etkileyen, çocukluk ve ergenlik boyunca devam eden büyüme için zemin hazırlayan muazzam bir gelişme yaşar (Camerota ve ark., 2018). Bebeklik dönemindeki kötü uyku, daha sonraki çocukluk döneminde bilişsel performans, sosyal beceriler, obezite ve yaşam kalitesi ile ilgili problemlerle ilişkilendirilmiştir (Paruthi ve ark., 2016).
Genellikle yeni doğan bebeklerde iki uyku evresi ve üç aylıktan büyük bebeklerde dört uyku evresi belirlenmiştir. Yenidoğan uyku evreleri hızlı göz hareketi (REM) ve hızlı olmayan göz hareketidir (NREM). Yenidoğanlar uyurken REM ve NREM'de neredeyse eşit miktarda zaman geçirirler (Daftary ve ark., 2019). REM uyku aşamasına sıklıkla “aktif uyku”, NREM ise “sessiz uyku” denir. “Aktif uyku” veya REM sırasında bir bebeğin küçük hareketler yaptığı görülebilir (Grigg-Damberger, 2016) ve bebeklerin beyin gelişimi için oldukça önemlidir (Mirmiran ve ark., 2003).
Bebek yaklaşık üç aylık olduğunda, yetişkinlerin yaşadığı aynı uyku evrelerini yaşamaya başlar. Yetişkinler dört farklı uyku evresi yaşarlar (Patel ve ark., 2021). Bu uyku evreleri, NREM uykusunun üç evresini ve bir REM uyku evresini içerir.
Uyku Eğitimi Nedir?
Uyku eğitimi, ebeveynlerin çocuklarına olumlu uyku alışkanlıkları kazandırabilmelerini amaçlar. Eğitim, yatma zamanı rutinleri oluşturarak tutarlı bir uyku programı geliştirme, uyku başlangıcını ebeveynin yönetebilmesi ve çocukların gece uyanmalarına karşı ebeveynlerin neler yapabilecekleri ile ilgili konuları içerir (Mindell ve ark., 2006).
Uyku Eğitiminin Önemi
Bebeklerin iyi bir uyku düzenine sahip olmaları için ailelerin bu konuda bilgilendirilmesi gerekir. Uyku eğitimi önemlidir çünkü bebekler iyi uyuyamadığında hem bebek hem de ebeveynler için sıkıntılı süreçler yaşanır. Uyku/uyanıklık kalıplarının organizasyonu ve pekiştirilmesi bebek gelişiminde önemli bir rol oynar. Bu nedenle erken uyku bebeğin alışkanlıklarını ve sonraki davranış gelişimi belirler (Casey ve ark., 2005; Wolke ve ark., 2002). Bebek davranışlarındaki bireysel farklılıklar, mizacın biyolojik temellerinin, örneğin ebeveynlik gibi, bebek geliştikçe çevre tarafından değiştirildiğini gösterir (Peters-Martin ve Wachs, 1984). Bu nedenle uyku, mizaç, zihinsel ve motor gelişimde biyolojik ve davranışsal bir ortaklığa sahiptir (Scher ve ark., 1998).
Uyku Eğitimine Ne Zaman Başlanmalıdır?
Bebekler 4-6 aylık olana kadar uyku eğitimine hazır değildir. O zamandan önce, gece boyunca uyumalarına yardımcı olacak sirkadyen ritimleri (Sirkadyen ritim, özetle vücudunuzun saatidir. Vücudunuzun kimyasal ve hormonal üretim ve metabolizmasını yaklaşık 24 saatlik döngü boyunca düzenler. Bu, zamanında uyumanızı ve uyanmanızı sağlar) geliştiremezler. 4-6 ay civarında bağımsız olarak uyuma gibi becerileri kazanabilirler (Pennestri ve ark., 2018). Genellikle altı ay uyku eğitimine başlamak için iyi bir zamandır (Korownyk ve Lindblad, 2018).
Çocuklarda Uyku Rutini
Uyku rutini, ışıklar kapanmadan yaklaşık bir saat önce ve çocuk uykuya dalmadan önce gerçekleşen tahmin edilebilir aktiviteler olarak tanımlanır (Mindell ve ark., 2015). Yapılan araştırmalara göre uyku rutinini izlemenin daha erken yatma, uykuya başlama gecikmesinde azalma, gece uyanmalarında azalma, uyku süresinin artması gibi olumlu sonuçları olduğu görülmüştür (Allen ve ark., 2016).
Uyku rutinlerine örnek olarak ebeveynle kitap okumak veya bir şarkı söylemek örnek verilebilir. Buebeveyn ve çocuk arasındaki ilişkiyi güçlendirir. Böylece çocuğun daha güvende hissetmesini, daha hızlı uykuya dalmasını ve geceleri daha sağlıklı uyumasını sağlar (Hale ve ark., 2011). Çocuklar her gün aynı saatlerde uyutulmalı, aynı saatlerde uyandırılmalıdır. Bulunduğu odanın sıcaklığı 23 derece civarında olmalı ve ortam aydınlık olmamalıdır. Uyku öncesi aşırı hareketten kaçınılmalıdır (Sheldon, 2001).
Kitap Okumanın Uykuya Faydası
Yapılan çalışmalar uykudan önce kitap okumanın çocuk okuryazarlığı arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu bulmuştur (Hale ve ark., 2011). Üç yaşında kitap okumaya dayalı bir uyku rutinine sahip olmanın, beş yaşına gelindiğinde daha yüksek dil becerileri ve alıcı kelime dağarcığı kazanmaya sebep olduğu görülmüştür (Mindell ve Williamson, 2018). Başka bir çalışmada ise yatmadan önce ebeveyn-çocuk kitap paylaşımına dayalı uyku rutini oluşturan ebeveynler çocuklarının kitap paylaşmaktan keyif aldıklarını bildirmişlerdir (High ve ark., 1998).
Çocuklara sesli kitap okuma veya çocuklarla birlikte okuma dil gelişimi, okuryazarlık ve olumlu bilişsel sonuçlarla ilişkilendirilmiştir (Mindell ve Williamson, 2018). Kitap paylaşımı, okumaya olan ilgiyi ve ileri dil becerilerini kolaylaştırır. Bu da okuma etkinliklerine katılımı artırır. Okula hazırlığı ve çocuğun akademik başarısını olumlu yönde etkiler (Mol ve Bus, 2011; Raikes ve ark., 2006). Kitap okuma ebeveyn-çocuk bağlanmasını ve çocuğun duygusal-davranışsal işleyişini de destekler (Mindell ve Williamson, 2018).
Kitap Önerileri
Uyuyamayan Aslan – Manica Musil
Musil, M. (2017). Uyuyamayan aslan. (Ş., Arat, Çev.). Timaş Çocuk Yayınları.
Minik Ayıcıklar İçin Uyku Vakti– Heather Maisner
Maisner, M. (2021). Minik ayıcıklar için uyku vakti. (B., Elgin, Çev.). 1001 Çiçek Kitaplar.
Esneme Kitabı – Marco Viale
Viale, M. (2017). Esneme kitabı. (C., Aran, Çev.). Mavibulut Yayıncılık
Uyku Saati Geldi Bir Tanem- Nancy Tilman
Tilman, N. (2016). Uyku saati geldi bir tanem. Artemis Çocuk.
Uyku Arkadaşını Arayan Ayı – Christine Beigel
Beigel, C. (2017). Uyku arkadaşını arayan ayı. (G., Özkök, Çev.). 1001 Çiçek Kitaplar.
Uyumak İsteyen Tavşan - Carl-Johan Forssén Ehrlin
Ehrlin, C. J. F. (2016). Uyumak isteyen tavşan. (S., Yeniçeri, Çev.). Okuyan Koala- Çocuk Dizisi.
Haydi Uykuya – Joan De Deu Prats
De Deu Prats, J. (2010). Haydi uykuya. (F., Yurdözü, Çev.). Altın Kitaplar.
Güvercin Geç Yatmasın – Mo Willems
Willems, M. (2015). Güvercin geç yatmasın. (F., Yenici, Çev.). Uçan Fil.
Gevşeme Oyunu – Sue Pickford
Pickford, S. (2020). Gevşeme oyunu. Doğan Egmont Çocuk Kitapları.
Kaynaklar
Allen, S. L., Howlett, M. D., Coulombe, J. A. ve Corkum, P. V. (2016). ABCs of SLEEPING: A review of the evidence behind pediatric sleep practice recommendations. Sleep medicine reviews, 29, 1-14. https://doi.org/0.1016/j.smrv.2015.08.006
Besedovsky, L., Lange, T. ve Haack, M. (2019). The sleep-immune crosstalk in health and disease. Physiological reviews, 99(3), 1325–1380. https://doi.org/ 10.1152/physrev.00010.2018
Camerota, M., Tully, K. P., Grimes, M., Gueron-Sela, N. ve Propper, C. B. (2018). Assessment of infant sleep: how well do multiple methods compare? Sleep, 41(10), zsy146. https://doi.org/10.1093/sleep/zsy146
Casey, B. J., Tottenham, N., Liston, C. ve Durston, S. (2005). Imaging the developing brain: what have we learned about cognitive development?. Trends in cognitive sciences, 9(3), 104-110. https://doi.org/10.1016/j.tics.2005.01.011.
Daftary, A. S., Jalou, H. E., Shively, L., Slaven, J. E. ve Davis, S. D. (2019). Polysomnography reference values in healthy newborns. Journal of Clinical Sleep Medicine, 15(3), 437–443.https://doi.org/10.5664/jcsm.7670
Grigg-Damberger, M. M. (2016). The visual scoring of sleep in infants 0 to 2 months of age. Journal of Clinical Sleep Medicine, 12(3), 429–445. https://doi.org/10.5664/jcsm.5600
Hale, L., Berger, L. M., LeBourgeois, M. K. ve Brooks-Gunn, J. (2011). A longitudinal study of preschoolers' language-based bedtime routines, sleep duration, and well-being. Journal of Family Psychology, 25(3), 423-433. https://doi.org/10.1037/a0023564
High, P., Hopmann, M., LaGasse, L. ve Linn, H. (1998). Evaluation of a clinic-based program to promote book sharing and bedtime routines among low-income urban families with young children. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 152(5), 459-465. https://doi.org/10.1001/archpedi.152.5.459
Korownyk, C. ve Lindblad, A. J. (2018). Infant sleep training: rest easy?. Canadian Family Physician, 64(1), 41-41.
Mindell, J. A., Kuhn, B., Lewin, D. S., Meltzer, L. J. ve Sadeh, A. (2006). Behavioral treatment of bedtime problems and night wakings in infants and young children. American Academy of Sleep Medicine, 29(10), 1263-1276.
Mindell, J. A., Leichman, E. S., DuMond, C. ve Sadeh, A. (2017). Sleep and social-emotional development in infants and toddlers. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 46(2), 236–246. https://doi.org/10.1080/15374416.2016.1188701
Mindell, J. A., Li, A. M., Sadeh, A., Kwon, R. ve Goh, D. Y. (2015). Bedtime routines for young children: a dose-dependent association with sleep outcomes. Sleep, 38(5), 717-722. https://doi.org/10.5665/sleep.4662
Mindell, J. A. ve Williamson, A. A. (2018). Benefits of a bedtime routine in young children: Sleep, development, and beyond. Sleep medicine reviews, 40, 93-108. https://doi.org/10.1016/j.smrv.2017.10.007
Mirmiran, M., Maas, Y. G. ve Ariagno, R. L. (2003). Development of fetal and neonatal sleep and circadian rhythms. Sleep medicine reviews, 7(4), 321-334. https://doi.org/10.1053/smrv.2002.0243
Mol, S. E. ve Bus, A. G. (2011). To read or not to read: a meta-analysis of print exposure from infancy to early adulthood. Psychological Bulletin, 137(2), 267- 296. https://doi.org/10.1037/a0021890
Paruthi, S., Brooks, L. J., D'Ambrosio, C., Hall, W. A., Kotagal, S., Lloyd, R. M., Malow, B. A., Maski, K., Nichols, C., Quan, S. F., Rosen, C. L., Troester, M. M. ve Wise, M. S. (2016). Consensus statement of the American academy of sleep medicine on the recommended amount of sleep for healthy children: Methodology and discussion. Journal of Clinical Sleep Medicine, 12(11), 1549–1561. https://doi.org/10.5664/jcsm.6288
Patel, A. K., Reddy, V. ve Araujo, J. F. (2021). Physiology, sleep stages. StatPearls [Internet].
Pennestri, M. H., Laganière, C., Bouvette-Turcot, A. A., Pokhvisneva, I., Steiner, M., Meaney, M. J., Gaudreau, H. ve Mavan Research Team (2018). Uninterrupted infant sleep, development, and maternal mood. Pediatrics, 142(6), e20174330. https://doi.org/10.1542/peds.2017-4330
Peters-Martin, P. ve Wachs, T. D. (1984). A longitudinal study of temperament and its correlates in the first 12 months. Infant Behavior & Development, 7(3), 285–298. https://doi.org/10.1016/S0163-6383(84)80044-2
Raikes, H., Alexander Pan, B., Luze, G., Tamis‐LeMonda, C. S., Brooks‐Gunn, J., Constantine, J., Tarullo, R. B., Raikes, H. A. ve Rodriguez, E. T. (2006). Mother–child bookreading in low‐income families: Correlates and outcomes during the first three years of life. Child Development, 77(4), 924-953. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2006.00911.x.
Scher, A., Tirosh, E. ve Lavie, P. (1998). The relationship between sleep and temperament revisited: Evidence for 12-month-olds: A research note. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 39(5), 785-788.
Sheldon, S. H. (2001). Insomnia in children. Current Treatment Options in Neurology, 3(1), 37-50. https://doi.org/10.1007/s11940-001-0022-9
Wolke, D., Rizzo, P. ve Woods, S. (2002). Persistent infant crying and hyperactivity problems in middle childhood. Pediatrics, 109(6), 1054-1060. https://doi.org/10.1542/peds.109.6.1054.