Niktofobi (Karanlık Korkusu)
Korku hem yetişkinler hem de çocuklar dahil olmak üzere herkes için doğal bir deneyimdir. Bununla birlikte, bazı insanlar korkularıyla karşı karşıya kaldıklarında aşırı tepki gösterebilir. Korku, yakın bir tehdide yanıt verilmesini sağlayan hızlı bir yanıttır. Begley'e (2007) göre, korkunun ilkel doğası, korkunun yalnızca kelimelerle değil, beynin duygusal bölgelerini kestiren görüntülerle de tetiklenebileceği anlamına gelir. Dolayısıyla korku, tüm gelişim aşamalarında yaşanabilen temel bir duygudur (Berk, 2011). Korkular, erken çocukluk döneminde gök gürültüsü, şimşek korkuları ve doğaüstü varlıklar olurken (Berk, 2011), gelişimin sonraki aşamalarında ölüm korkusu (Florian ve Mikulincer, 1997) şeklinde değişebilir. Yaşamın erken dönemlerinde gelişen korkular yaşlandıkça bireylerin yaşamlarını etkileyebilir. Böyle aşırı korkular fobinin özelliklerindendir.
Fobi genel manada, bir şeye, bir kişiye veya başkaları tarafından zararsız kabul edilen bir duruma karşı çok büyük bir korku veya panik duyma halidir (Kring ve ark., 2015). Spesifik bir fobi, kaygı belirtileri, sıkıntı ve gönüllü olarak kaçınma ile sonuçlanan belirli bir tanımlanmış uyarana karşı aşırı irrasyonel bir korkudur (Flatt ve King, 2010). Özgül fobiler, tüm zihinsel bozuklukların en yaygın üçüncüsüdür. Bireylerin %10 ila %12'sinin hayatları boyunca en az bir fobi yaşamış ya da yaşamaları beklenmektedir (Adler ve Nobles, 2011). Danışmanlık için en çok tartışılan, gündemde olan fobilerden biri niktofobi veya karanlık korkusudur (Orgil´es ve ark., 2008).
Birçok çalışma insanların karanlıktan korktuğunu göstermiştir (Nasar ve Jones, 1997). Her türlü görsel uyaranın olmaması insanlarda kaygı, belirsizlik ve gerginliği arttırır. Çocuklar bu korku için daha büyük risk altındadır (Grillon ve ark., 1997). Karanlık korkusu çocuklarda sık görülür ve gelişim döneminde normal bir yanıt olarak kabul edilir (Meltzer ve ark., 2008). Karanlık, beyinde kaygıyı artıran bir irkilme tepkisini kolaylaştırır (Grillon ve ark., 1997). Beyin “önce titremeye ve sonra soru sormaya" bağlanmıştır (Begley, 2007). Çoğu zaman, bu korku kısa ömürlüdür, ancak bazı durumlarda korku çok sorunlu olabilir. Gelişim boyunca devam edebilir ve büyüklük bakımından güçlenebilir (King ve ark., 2005).
Karanlık korkusu (Niktofobi), gece veya karanlıkta aşırı kaygı sağlayabilen karanlığa karşı özel bir fobi şeklidir. Karanlık korkusu genellikle kadınlar, çocuklar veya gece boyunca kötü bir deneyim yaşayan biri tarafından yaşanır (Van, 2010). Belki de çocuklarda görülen gerçekçi olmayan karanlık korkusu yetişkinlerde daha gerçekçi bir karanlık korkusuna dönüşmüş olabilir. Yetişkinler, onları daha yüksek bir mağduriyet riskine sokabileceği gerekçesiyle karanlıktan korkabilirler. Bu mağduriyet korkusu, insanların karanlık olduğunda akşamları gerçekleşen etkinliklere katılma olasılıklarının daha düşük olmasına neden olabilir (Caiazza, 2005). Geceleri neler olabileceği fikri bireylerde daha yüksek düzeyde korku uyandırmaktadır (Nasar ve Jones, 1997). Böyle kötü bir deneyim, doğrudan veya dolaylı öğrenmeden elde edilebilir. Doğrudan öğrenme, kişinin karanlıktayken kötü bir olaya maruz kalması, dolaylı öğrenme ise karanlıkta bir başkasından kötü bir olay duyması anlamına gelir.
Niktofobi (Karanlık Korkusu) Belirtileri
Niktofobi (karanlık korkusu), DSM-5’te kaygı bozuklukları başlığı altındaki özgül fobiler kategorisinde geçmektedir. Özgül fobi için DSM-5 belirtileri şunlardır (APA, 2013):
1. Spesifik bir nesne veya durum hakkında (örneğin; uçmak, yükseklik, hayvanlar, enjeksiyon ve kan görme) beliren korku veya endişe durumudur. Not: Çocuklarda korku ve endişe; ağlama, öfke nöbetleri ve donma olarak ifade edilebilir.
2. Fobik nesne veya durum hemen hemen her zaman acil korku veya endişe uyandırır.
3. Fobik nesne veya durumdan aktif bir şekilde kaçınılır veya yoğun korku veya endişe ile tahammül edilir.
4. Korku veya kaygı, belirli bir nesnenin veya durumun yarattığı tehlikeyle orantılı değildir.
5. Korku, kaygı ya da kaçınma, tipik olarak 6 ay ya da daha uzun süre kalıcıdır.
6. Korku, kaygı veya kaçınma; sosyal, mesleki veya diğer önemli işleyiş alanlarında klinik olarak ciddi sıkıntı veya bozulmaya neden olur.
7. Bu bozukluk, panik benzeri belirtilere ya da yetersizleştiren belirtilere (agorafobide olduğu gibi) eşlik eden korku, kaygı ya da kaçınma gibi; takıntılarla ilişkili nesneler ya da durumlar gibi (obsesif bozuklukta olduğu gibi); örseleyici olayların anımsatıcıları gibi (örselenme sonrası gerginlik bozukluğunda olduğu gibi); evden ya da bağlandığı kişilerden ayrılma gibi (ayrılma kaygısı bozukluğunda olduğu gibi) ya da toplumsal durumlar gibi (toplumsal kaygı bozukluğunda olduğu gibi) başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz. Hissedilen korku ya da kaygı, özgül durumun ya da nesnenin yarattığı gerçek tehlike ile orantısızdır. Yani duyulan aşırı korku toplumun çoğunluğu tarafından normal karşılanıyor olabilir. DSM kriterlerine göre de fobi kaynağı nesne ya da durum karşısında, kişide kaçınma davranışı görülebilir. Bu durum veya nesne kişinin günlük yaşam işlevselliğini de düşürebilir. Korkulan durumla veya nesne ile karşı karşıya kalınması durumunda kalp atışlarında hızlanma, çarpıntı, terleme, yüzde kızarıklık, titreme, huzursuzluk, baş ağrısı, nefes darlığı, terleme, aşırı uyanıklık, konsantre olmada güçlük çekme, vb. psikolojik ve fizyolojik belirtiler ve/veya somatik yakınmalar olabilir.
BDT ile Karanlık Korkusu
Psikolojide bilişsel davranışçı terapi, korkularıyla yüzleşmeye alışmış bir kişiyi, korkuları hakkında olumlu önerilerde bulunarak, ardından artık endişeli hissetmeyene kadar korkularla yüzleşerek tedavi etmek için yaygın olarak kullanılır. Bilişsel davranışçı terapi sadece kişinin alışkanlıklarını değil, kendi korkularına bakış açısını ve inancını da değiştiren bir terapi tekniğidir (Nevid ve ark., 2018). Bu yöntem, karanlık durumla ilgili zihniyetlerini değiştirerek ve kişiyi korkusuna neden olan nesne veya durumla yüzleşmeye davet ederek çalışır. Bilişsel davranışçı terapi süreci korkulan fobiye rahatlama sağlamaktır. Ayrıca, kişilere en hafif aşamadan en korkutucu aşamaya kadar kademeli olarak korkularla yüzleşmeleri için eğitim sağlar. Niktofobi durumunda, acı çeken kişi karanlık korkusuyla savaşmak zorunda kalacaktır. Kişiler karanlıkta korkuyu tetikleyebilecek bir ortamda olacak şekilde şartlandırılacak ve daha sonra karanlık ortama bir miktar aydınlatma kullanımıyla kademeli olarak yardımcı olacaklardır (Paulus ve ark., 2018).
Niktofobi (Karanlık Korkusu) Hakkında Kitap/Belgesel/Film Önerileri
Kaynakça
Adler, J. M. ve Cook, N. R. (2011). The successful treatment of specific phobia in a college counseling center. Journal of College Student Psychotherapy, 25(1), 56-66. https://doi.org/10.1080/87568225.2011.532669
American Psychiatric Association. (2013). Specific phobia. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Washington,DC: American Psychiatric Publishing, 197-202.
Begley, S. (2007). The roots of fear: The evolutionary primacy of the brain’s fear circuitry makes it more powerful than reasoning circuits. Newsweek. Erişim adresi: http://www.newsweek.com/ roots-fear-94379
Berk, L. E. (2011). Exploring lifespan development (2.Bs.). Allyn ve Bacon (Ed.). Boston, MA.
Caiazza, A. (2005). Don’t bowl at night: Gender, safety, and civic participation. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 30(1), 1607–1631. https://doi.org/10.1086/382632
Flatt, N. ve King, N. (2010). Brief psycho-social interventions in the treatment of specific childhood phobias: A controlled trial and a 1-year follow-up. Behaviour Change, 27(3), 130–153. https://doi.org/10.1375/bech.27.3.130
Florian, V. ve Mikulincer, M. (1997). Fear of personal death in adulthood: The impact of early and recent losses. Death Studies, 21(1), 1–24. https://doi.org/10.1080/074811897202119
Grillon, C., Pellowski, M., Merikangas, K. R. ve Davis, M. (1997). Darkness facilitates the acoustic startle reflex in humans. Society of Biological Psychiatry, 42, 453–460. https://doi.org/10.1016/S0006-3223(96)00466-0
King, N. J., Muris, P. ve Ollendick, T. H. (2005). Childhood fears and phobias: Assessment and treatment. Child and Adolescent Mental Health, 10(2), 50-56. https://doi.org/10.1111/j.1475-3588.2005.00118.x
Kring, A. M., Johnson, S. L., Davison, G. C. ve Neale, J. M. (Ed.). (2015). Abnormal Psycology (13.Bs.). Wiley.
Meltzer, H., Vostanis, P., Dogra, N., Doos, L., Ford, T. ve Goodman, R. (2008). Children’s specific fears. Child: Care, Health, and Development, 35(6), 781–789. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2008.00908.x
Nasar, J. ve Jones, K. M. (1997). Landscapes of fear and stress. Environment and Behavior, 29(3), 291–323. https://doi.org/10.1177/001391659702900301
Nevid, J. S., Rathus, S. A. ve Greene, B. (Ed). (2018). Abnormal psychology in a changing world (10.Bs.). Pearson Education.
Orgil´es, M., Espada, J. P. ve M´endez, X. (2008). Development and evaluation on night forest virtual reality as innovative nyctophobia treatment. International Journal Clinical Health Psychology, 8, 315-333. https://doi.org/10.1088/1742-6596/1235/1/012003
Paulus, E., Yusuf, F. P., Suryani, M. ve Suryana, I. (2018). Development and evaluation on night forest virtual reality as ınnovative nyctophobia treatment. Journal of Physics: Conference Series, 1235(1). https://doi.org/10.1088/1742-6596/1235/1/012003
Van, W. K. (2010). Are you afraid of the dark? Ph.D. thesis Utrecht University.