Dönüştürme (Konversiyon) Bozukluğu (İşlevgören Nöroloji Belirtisi Bozukluğu)
Dönüştürme bozukluğu, istemli motor veya duyu fonksiyonunu etkileyen belirtiler ve bulguların nörolojik veya genel tıbbi bir durumla açıklanamadığı bir psikiyatrik bozukluk olarak tanımlanmaktadır (Ballmaier ve Schmidt, 2005). Çatışmalar veya stres gibi psikolojik faktörlerin, eksikliklerle ilişkili olduğu yargısına varılmaktadır. Konversiyon bozukluğu terimi, organik hastalıklar tarafından açıklanmayan belirtilerin ortaya çıkmasının bilinçsiz çatışmayı yansıttığını öne süren Sigmund Freud tarafından yapılmıştır (Blitzstein, 2008).Dönüştürme sözcüğü, bastırılmış bir fikrin yerine somatik bir belirtinin ikame edilmesi anlamına gelmektedir (Freud, 1962). Konversiyon belirtilerinin yaygın örnekleri arasında körlük, felç, distoni, psikojenik epileptik olmayan nöbetler, yutma güçlükleri, motor tikler, yürüme güçlüğü, halüsinasyonlar ve demans sayılabilmektedir. Dönüştürme bozukluğu olan kişilerde bu belirtiler doğrudan fizyolojik bir etkiden kaynaklanmaz; daha ziyade bu belirtiler psikolojik bir çatışmadan kaynaklanmaktadır (Ali ve ark., 2015).
Dönüştürme bozukluğu, çatışmalar veya yakın zamanda ortaya çıkan stresörlerle ilişkilidir. Belirtileri, kişinin yasaklanmış bir arzusu ile vicdanı arasındaki bilinçsiz çatışmanın bir sonucu olarak ortaya çıkar. Dönüştürme belirtileri, sembolik olarak, bireyin kabul edilemez arzunun tam (örneğin, cinsel arzu ile vajinismus, öfke ile felç) farkındalığı olmaksızın kısmi bir arzunun yerine getirilmesini temsil eder (Blitzstein, 2008). Dönüştürme bozukluğu hem biyolojik olmayan hem de biyolojik faktörlere atfedilmiştir (Kaplan ve Sadock, 1988).
Dönüştürme Bozukluğunun Belirtileri
Dönüştürme bozukluğunun belirtileri, aşağıdakiler dahil, akla gelebilecek herhangi bir nörolojik eksiklikle ilgili olabilir (Ali ve ark., 2015):
- Anormal yürüme veya titreme,
- Körlük veya çift görme,
- Sağırlık veya işitme sorunları,
- Koordinasyondaki bozukluklar,
- Tepkisizlik bölümü,
- Denge kaybı,
- Koku alma duyusunun kaybı (anosmi),
- Dokunma kaybı (anestezi),
- Ses kaybı (afoni),
- Dokunma hissinin uyuşması veya kaybı,
- Nöbetler veya konvülsiyonlar,
- Gecikmeli konuşma veya konuşamama,
- Geçici körlük veya çift görme,
- Boğazınızda yutma sorunu veya "yumru" hissi,
- Zayıflık veya felç.
Dönüştürme Bozukluğu DSM-5 Kriterleri (APA, 2013)
A. Değişmiş istemli motor veya duyusal işlevin bir veya daha fazla belirtisi.
B. Klinik bulgular, belirti ile bilinen nörolojik veya tıbbi durumlar arasında uyumsuzluk olduğuna dair kanıt sağlar.
C. Belirti veya eksiklik başka bir tıbbi veya zihinsel bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
D. Belirti veya eksiklik, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya veya toplumsal, mesleki alanlarda veya diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur veya tıbbi değerlendirmeyi gerektirir.
Birçok klinisyen, dönüştürme bozukluğunun belirtilerini tanımlamak için "fonksiyonel" (anormal merkezi sinir sistemi işleyişine atıfta bulunur) veya "psikojenik (varsayılan bir etiyolojiye atıfta bulunur) alternatif adlarını kullanmaktadır. Motor belirtiler arasında güçsüzlük veya felç; tremor (titreme hastalığı) veya distoni (hareket bozukluğu) hareketleri gibi anormal hareketler; yürüyüş anormallikleri ve anormal uzuv duruşu bulunmaktadır. Duyusal belirtiler, deride değişiklik, azalma veya yokluk hissi, görme veya duymayı içermektedir. Belirgin bir bozulma veya bilinç kaybıyla birlikte anormal genelleşmiş uzuv sallama epileptik nöbetlere (psikojenik veya epileptik olmayan nöbetler de denir) benzeyebilmektedir. Senkop (bayılma) veya komaya benzeyen tepkisizlik süreçleri olabilmektedir. Diğer belirtiler arasında konuşma hacminde azalma veya yokluk (disfoni/ afoni), artikülasyon değişikliği (dizartri), boğazda bir yumru hissi (globus) ve diplopi (çift görme) olabilmektedir.
Teşhis, belirtinin nörolojik bir hastalıkla açıklanmamasını gerektirse de sadece incelemelerin sonuçları normal olduğu için veya belirti "tuhaf" olduğu için yapılmamalıdır. Nörolojik hastalık ile uyumsuzluğun açık kanıtlarını gösteren klinik bulgular olmalıdır. Muayenede dahili tutarsızlık, uyumsuzluğu göstermenin bir yoludur (yani, bir muayene yöntemiyle ortaya çıkan fiziksel işaretlerin farklı bir şekilde test edildiğinde artık pozitif olmadığını göstermek). Bu tür muayene bulgularının örnekleri şunları içerir:
• Kalça ekstansiyonunun (bir eklemi yapan iki parçası arasındaki açının artması yani gerilme/esnemedir)zayıflığının dirence karşı kontralateral kalça fleksiyonu ile normal güce döndüğü Hoover belirtisi (solunum yetmezliğinde gelişen karnın içeriye doğru paradoks hareketi),
• Parmak uçlarında yürüyebilen bir kişide yatakta test edildiğinde ayak bileği plantar fleksiyonunun (ayağın, ayak bileği ekleminden ayak tabanına tarafa doğru hareket ettirilmesi) belirgin zayıflığı;
• Titreme sürüklenme testinde pozitif bulgular. Bu testte, bireyin dikkati ondan uzaklaştırıldığında titreme değişirse, tek taraflı bir titreme işlevsel olarak tanımlanabilir. Bu, kişiden etkilenmemiş eliyle ritmik bir hareket yaparken muayene eden kişiyi kopyalaması istenirse ve bu, işlevsel titremenin etkilenmemiş elin ritmini kopyalayacak veya "davet edecek" şekilde değişmesine neden olursa ya da fonksiyonel titreme bozulursa gözlemlenebilir. Bastırılmış veya basit bir ritmik hareket yapmaz.
• Epilepsi veya senkopa (bayılma) benzeyen ataklarda ("psikojenik" epileptik olmayan ataklar), açılmaya direnç gösteren kapalı gözlerin oluşması veya normal eşzamanlı elektroensefalogram (ancak bu tek başına tüm epilepsi veya senkop biçimlerini dışlamaz).
• Görsel belirtiler için tüp şeklinde bir görme alanı (yani tünel görüşü). Dönüştürme bozukluğu tanısının tek bir klinik bulguya değil, genel klinik tabloya dayanması gerektiğini belirtmek önemlidir.
Dönüştürme Bozukluğunun Görülme Sıklığı
Bildirilen dönüşüm belirtileri sayısı, çalışılan nüfusa bağlı olarak büyük ölçüde değişmektedir. Araştırmalar, genel hastane ortamındaki kişilerin yüzde 20 ila 25'inin bireysel dönüşüm belirtilerine sahip olduğunu ve bu durumdaki hastaların yüzde beşinin tam bozukluk kriterlerini karşıladığını tahmin etmektedir (Feinstein, 2011; MacBryde, 1970). Tıbbi olarak açıklanamayan nörolojik belirtiler, ayaktan sevk edilen nöroloji hastalarının yaklaşık yüzde 30'unu oluşturmaktadır. Bir psikiyatri kliniğinden rastgele seçilmiş 100 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada, 24'ünün açıklanamayan nörolojik belirtilere sahip olduğu kaydedilmiştir (Carson ve ark., 2003). Dönüştürme bozukluğu belirtileri genellikle aniden ortaya çıkar. Tipik olarak 10 ila 35 yaş arasındaki kişilerde görülür (APA, 2013) ve genel popülasyonun %0.011 ila %0.5'ini etkiler (Tollison ve ark., 1994).
Dönüştürme Bozukluğunda Müdahaleler
Dönüşüm bozukluğunun kanıta dayalı müdahalesi çok azdır (Ganslev ve ark., 2020). Bilişsel davranışçı terapi , hipnoz , EMDR ve psikodinamik psikoterapi , EEG beyin biofeedback gibi diğer müdahaleler için daha fazla denemeye ihtiyaç vardır. Psikanalitik müdahalenin yardımcı olabileceği düşünülmektedir (Feinstein, 2011).
Psikoterapi: Dönüştürme bozukluğu müdahalesinin temel taşı, belirtilerin duygusal temellerini aydınlatmayı amaçlayan psikoterapidir (Stonnington ve ark., 2006). Psikoterapi, bireysel ya da grup terapisini, davranışçı terapiyi, hipnoz, biofeedback ve gevşeme eğitimini içerebilmektedir. Bilişsel davranışçı terapi nöbetlerin müdahalesinde en yüksek etkinliği göstermiştir. Davranışsal müdahaleler benlik saygısını geliştirmeye, duyguları ifade etme kapasitesini artırmaya ve başkalarıyla rahat iletişim kurma yeteneğini geliştirmeye odaklanmaktadır (Ali ve ark., 2015).
Fizik Tedavi ve İlaç Müdahalesi: Araştırmalar, fizik tedavinin etkili bir müdahale yöntemi olabileceğini göstermiştir. Dönüştürme bozukluğu olan kişilerin müdahalesinde, fiziksel belirtilerin üstesinden gelmelerini sağlamak ve hareketsizlik sonucu oluşabilecek kas zayıflığı, sertliği gibi istenmeyen durumları önlemek için fizyoterapi şarttır. Basit görevler olarak başlayan ve daha zorlu olanlara ilerleyen egzersizlerin, nörolojik bozuklukların yanı sıra dönüştürme bozukluğu olanlarda da etkili olduğu gösterilmiştir. Fizyoterapist, kişi belirli görevleri yerine getirirken kademeli olarak daha az sözlü dokunsal ipucu veya diğer yardımları sağlayarak kişinin motor becerilerini geliştirmeye çalışır (Kaur ve ark., 2012). Dönüştürme bozukluğu, depresyon ve kaygı gibi altta yatan psikiyatrik sorunlara müdahale etmek için ilaçların kullanılmasıyla da iyileştirilebilmektedir. İlaçlar, psikiyatrik eş tanılara bağlı olarak antidepresanlar, anksiyolitikler veya diğerlerini içerebilmektedir (Stonnington ve ark., 2006).
Dönüştürme (Konversiyon) Bozukluğuna Dair Kitap/Dizi/Film/Belgesel Önerileri
Kaynaklar
Ali, S., Jabeen, S., Pate, R. J., Shahid, M., Chinala, S., Nathani, M. ve Shah, R. (2015). Conversion Disorder- Mind versus Body: A Review. Innovations in Clinical Neuroscience, 12(5-6), 27–33.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.). American Psychiatric Publishing.
Ballmaier, M. ve Schmidt, R. (2005). Conversion disorder revisited. Functional Neurology, 20(3), 105–113.
Blitzstein S. M. (2008). Recognizing and treating conversion disorder. The Virtual Mentor, 10(3), 158–160. https://doi.org/10.1001/virtualmentor.2008.10.3.cprl1-0803
Carson, A. J., Best, S., Postma, K., Stone, J., Warlow, C. ve Sharpe, M. (2003). The outcome of neurology outpatients with medically unexplained symptoms: a prospective cohort study. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 74(7), 897-900. https://doi.org/10.1136/jnnp.74.7.897
Feinstein, A. (2011). Conversion disorder: Advances in our understanding. Canadian Medical Association Journal, 183(8), 915–919. https://doi.org/10.1503/cmaj.110490
Freud, S. (1962). Early psycho-analytic publications. The Hogarth Press.
Ganslev, C. A., Storebø, O. J., Callesen, H. E., Ruddy, R. ve Søgaard, U. (2020). Psychosocial interventions for conversion and dissociative disorders in adults. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 7(7), CD005331. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005331.pub3
Kaplan, H. I. ve Sadock, B. J. (1988). Synopsis of psychiatry: Behavioral sciences clinical psychiatry. Williams and Wilkins Co.
Kaur, J., Garnawat, D. ve Ghimiray, D. (2012). Conversion disorder and physical therapy. Delhi Psychiatry Journal, 15(2), 394–397.
MacBryde, C. M. (1970). Conversion symptoms. R.S. Blacklow (Ed.), Signs and symptoms: Applied pathologic physiology and clinical interpretation (5. Bs.) içinde. Lippincott Williams and Wilkins.
Stonnington, C. M., Barry, J. J. ve Fisher, R. S. (2006). Conversion disorder. The American Journal of Psychiatry, 163(9), 1510–1517. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.163.9.1510
Tollison, C. D., Satterthwaite, J. R., Tollison, M. D. ve Joseph, W. (1994). Handbook of pain management. Williams and Wilkins.