Muhakeme, Eleştirel Düşünme ve Açık Fikirlilik
Muhakeme
Muhakeme, kesin algılar oluşturma veya iyi yargılama (ya da bunu yapma isteği) yeteneğidir. Muhakeme farklı bağlamlar içerisinde tanımlanmıştır (Zhu ve ark., 2020). Bu bağlamlar bilimsel (gerçek dünya hakkında neyin doğru olduğunu ayırt etme), normatif (ne olması gerektiğini içeren ayırt edici değer) ve biçimselden (tümdengelimli akıl yürütme) oluşmaktadır. Muhakeme süreci, bir şeyin salt algısının ötesine geçmeyi ve nitelikleri hakkında ayrıntılı yargılarda bulunmayı içerir (Leeming ve ark., 2014).
Bireysel muhakeme süreci; karar vermeye zaman ayırma, hem aklı hem kalbi kullanma ve duruma ilişkin önemli değerleri gözden geçirme şeklinde üç adımdan oluşur. Kişi, akıllıca bir seçim yapma isteğiyle muhakeme sürecinde zamana ihtiyaç duyar (Wolff, 2002). Durumu değerlendirmek için zaman mevcut olduğunda, muhakeme süreci gelişmeye başlar. Bireyler, yeteri kadar zamana sahip olduğunda kararlarını günler sonra tekrar gözden geçirilebilir ve seçimlerinden memnun olduğundan emin olmak için diğer insanlara danışabilirler (Barton, 2012). Karar vermek muhakeme ile ilgilidir ve hem "kafa" hem de "kalp" gerektirir. "Kafa" ile karar vermek, önce durum üzerinde düşünmek ve karar verme sürecinin rasyonel yönünü vurgulamak demektir (Horton, 2009). Bireyin 'kalp' ile karar verebilmesi için mantıklı olduğu kadar duygularına da dayalı kararlar vermesi gerekir. Muhakeme sürecindeki değerler, birey için neyin en önemli olduğuna karar veren durumu tartma seçenekleridir. Her bireyin değer sistemi farklıdır ve bu her birinin bireysel muhakeme sürecini etkiler. Değerleri birleştirmek amacıyla hem aklı hem de kalbi kullanmak ve karar verirken yeterli zamana sahip olmak başarılı bir muhakeme sürecinin ana adımlarıdır (Wolff, 2002).
Grup muhakemesi, ayrı bir muhakeme dalıdır. Grup muhakemesinde her birey önce kendi muhakeme sürecinden geçmelidir (Waaijman, 2013). Grup muhakemesi farklıdır çünkü konuda ilerlemek için birden fazla kişinin oybirliğiyle karar vermesi gerekir. Grup muhakemesi, bir karara varmak için bireyler arasında tartışma ve ikna gerektirir. Birey, bir karar verirken kendilerinin olduğu kadar grup için de en iyisinin ne olduğunu akılda tutmalıdır (Barton, 2012).
Eleştirel Düşünme
Bailin ve Battersby'nin (2016) eleştirel düşünmenin, eleştirel sorgulamaya girme süreci olduğunu belirten tanımı şu şekildedir: Mantıklı bir yargıya varmak için tartışmalı bir sorunun dikkatli bir şekilde incelenmesi durumu. Eleştirel düşünmeye yönelik olan eğilim, problemlerle ilgilenmek ve mantıklı kararlar almak için tutarlı bir iç motivasyon şeklinde açıklanır. İşverenler, politikacılar ve eğitimciler arasında yapılan bir anket, eleştirel düşünmenin beceri boyutunun yanı sıra eğilim boyutunun da dikkate alınması gerektiği konusunda fikir birliğine varmıştır (Jones ve ark., 1995). Analiz, yorumlama, çıkarım, değerlendirme, açıklama ve kendi kendini düzeltme gibi temel eleştirel düşünme becerilerinin uygulanması; program direktörleri, idareciler, yöneticiler, askeri görevliler, eğitimciler, mühendisler, gazeteciler, bakanlar, sporcular ve sağlık hizmeti çalışanları gibi milyonlarca kişinin çalışması için gerekli olan becerilerdir. Yetersiz bir düşünme şekli, profesyonel alandaki deneyimsizlik veya yanlış bilgi kadar maliyetli sorunlara sebebiyet verebilir (Facione ve ark., 1997).
Eleştirel düşünmeye yönelik eğilim, iki durumun sonuçlarının genel değerlendirmesinin bir ürünüdür: Düşünce güdümlü davranışın algılanan sonuçlarına karşı olumlu tutumlara sahip olma ve sorunlara çözüm bulmak için başka bir strateji yerine mantığı kullanma. Bu tür tutumlar ve değerlendirmeler bireyin kendisinde bulunmaktadır. Sorunları çözmek için eleştirel düşünmeyi kullanma girişimleri, biçimlendirici başarılar veya başarısızlıklarla güçlendirilebilir veya azaltılabilir (Facione ve ark., 1996).
Eleştirel düşünceyle ilgili felsefik teoriler, yüzyıllar boyunca, sebep-sonuç ilişkilerini açıklığa kavuşturmaya çalışan Democritus, mantık kavramlarını geliştiren Aristoteles ve bunların insan düşüncesi ile toplumla ilişkilerini açıklığa kavuşturmaya çalışan Yunan filozoflarına kadar uzanabilir. 19. Yüzyılda Dewey, demokratik toplumun temel taşı olarak eleştirel düşüncenin gelişimini vurgulamıştır (Rimiene, 2002). Giderek artan sayıda eleştirel düşünme anlayışı bulunmaktadır. Perry (1981) ve diğer bilişsel psikologlar bunu yansıtıcı yargıyla, bazıları zekayla, diğerleri mantıksal düşünmeyle ve birçoğu da problem çözmeyle ilişkilendirmiştir. Eleştirel düşünme kavramları Ennis (1996), Paul (1993) ve diğerleri tarafından geliştirilmiştir. “Delphi Raporu” (Facione, 1990) olarak bilinen önemli bir fikir birliği, 1990 yılında ABD ve Kanada teorisyenleri tarafından açıklanmıştır. Eleştirel düşünme, bu raporda iki bileşeni olan amaçlı bir öz-düzenleyici yargı olarak tanımlanmıştır. Bu iki bileşen şunlardır: Bilişsel beceriler (yorumlama, analiz, çıkarsama, değerlendirme, açıklama ve öz-düzenleme) ve motivasyonel bir bileşen (eleştirel düşünmeye yönelik eğilim).
Açık Fikirlilik
Açık fikirlilik, yeni fikirlere açık olmaktır. Açık fikirlilik, insanların başkalarının görüşlerine ve bilgilerine nasıl yaklaştıkları ile ilgilidir (Tjosvold ve Poon, 1998). Jason Baehr (2011), açık fikirli bir kişiyi, "karakteristik olarak kendi inanışsal taahhütlerinin ötesine geçen veya geçici olarak bunları bir kenara koyan kişi" olarak tanımlar. Jack Kwong'un tanımı açık fikirliliği “yeni bir bakış açısını ciddiye alma isteği” olarak görür (Kwong, 2016). Wayne Riggs'e göre, açık fikirlilik, kişinin inançlarının doğasında var olan yanılabilirlik konusundaki farkındalığından kaynaklanır. Bu nedenle, açık fikirli bireyler alternatif bakış açılarını dinlemeye ve ciddi olarak düşünmeye daha yatkındır (Riggs, 2010).
Eleştirel tutum, kişinin inançlarına ilişkin olarak açık fikirli bir bakış açısı içerir (Hare, 1998). David DiSalvo'ya (2011) göre, dar görüşlülük veya yeni fikirleri dikkate alma isteksizliği, beynin doğal olarak belirsizlikten hoşlanmamasından kaynaklanabilir. Araştırmalar, inançları farklı olan, dar görüşlü kişilerin bilişsel tutarsızlığa karşı daha az toleransa sahip olduğunu göstermektedir (Hunt ve Miller, 1968). Açık fikirlilik hem eleştirel düşünme becerisi hem de entelektüel bir erdem olarak kabul edilir (Southworth, 2021). Eleştirel düşünen araştırmacıların çoğunun açık fikirliliğin eleştirel düşünmenin bir bileşeni olduğu konusunda hemfikir olmaları gibi, erdem epistemologları da açık fikirliliğin entelektüel bir erdem olduğu konusunda hemfikir olma eğilimindedir (Ennis, 2018). Zorlayıcı fikirlere açık olmak, kişinin önceki inançlarını korumak için derinlere kök salmış motivasyonuyla yüzleşmesini gerektirir. Açık fikirliliğin doğasına ilişkin önceki araştırmalar, ister bir erdem epistemolojisi ister eğitim felsefesi veya eleştirel düşünme perspektifinden olsun, gerçeğe doğru motive olmanın gerekliliğini kabul etmiştir. Gerçeğe doğru motive olmak ve buna bağlı olarak açık fikirli olmak, bu nedenle başarılması zordur (Hare, 2011).
Kaynakça
Baehr, J. (2011). The structure of open-mindedness. Canadian Journal of Philosophy, 41(2), 191-213. https://doi.org/10.1353/cjp.2011.0010
Bailin, S. ve Battersby, M. (2016). Reason in the balance: An inquiry approach to critical thinking. Hackett Publishing. https://doi.org/10.1007/s10503-018-9471-0
Barton, R. H. (2012). Pursuing God's will together: A discernment practice for leadership groups. InterVarsity Press.
DiSalvo, D. (2011). What makes your brain happy and why you should do the opposite. Prometheus Books.
Ennis, R. H. (1996). Critical Thinking. Prentice Hall. https://doi.org/10.12691/jmsa-7-1-1
Ennis, R. H. (2018). Critical thinking across the curriculum: A vision. Topoi, 37(1), 165-184. https://doi.org/10.1007/s11245-016-9401-4
Facione, P. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction (The Delphi Report). California Academic Press.
Facione, P. A., Facione, N. C. ve Giancarlo, C. A. F. (1996). The motivation to think in working and learning. New Directions for Higher Education, 67-80. https://doi.org/10.1002/he.36919969608
Facione, P. A., Facione, N. C. ve Giancarlo, C. A. F. (1997). Professional judgment and the disposition toward critical thinking. California Academic Press.
Hare, W. (1998). Bertrand Russell on critical thinking. The Paideia Archive: Twentieth World Congress of Philosophy, 29, 142-149. https://doi.org/10.5840/wcp20-paideia199829489
Hare, W. (2011). Helping open-mindedness flourish. Journal of Thought, 46(1-2), 9-20.
Horton, D. J. (2009). Discerning spiritual discernment: Assessing current approaches for understanding God's will. Journal of Youth Ministry, 7(2), 7-31.
Hunt, M. F. ve Miller, G. R. (1968). Open-and closed-mindedness, belief-discrepant communication behvior, and tolerance for cognitive inconsistency. Journal of Personality and Social Psychology, 8, 35. https://doi.org/10.1037/h0021238
Jones, E., Hoffman, F., Moore, L., Ratcliff, G., Tibbetts, S. ve Click, B. (1995). National Assessment of College Student Learning: Identifying College Graduates' Essential Skills in Writing. Division Contract.
Kwong, J. (2016). Open-mindedness as a critical virtue. Topoi, 35(2), 403-411. https://doi.org/10.1007/S11245-015-9317-4
Leeming, D. A., Madden, K. W. ve Marlan, S. (2014). Encyclopedia of psychology and religion. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-030-24348-7
Paul, R. (1993). Critical thinking: How to prepare students for a rapidly changing world. Rohnert.
Perry, W. G. J. (1981). Cognitive and ethical growth: the making of meaning, the modern American college. Jossey-Boss.
Riggs, W. (2010). Open‐mindedness. Metaphilosophy, 41(1‐2), 172-188. https://doi.org/10.1111/j.1467-9973.2009.01625.x
Rimiene, V. (2002). Assessing and developing students' critical thinking. Psychology Learning & Teaching, 2(1), 17-22. https://doi.org/10.2304/plat.2002.2.1.17
Southworth, J. (2021). A Perspective‐Taking Theory of Open‐Mindedness: Confronting the Challenge of Motivated Reasoning. Educational Theory, 71(5), 589-607. https://doi.org/10.1111/edth.12497
Tjosvold, D. ve Poon, M. (1998). Dealing with scarce resources: Open-minded interaction for resolving budget conflicts. Group & Organization Management, 23(3), 237-255. https://doi.org/10.1177/1059601198233003
Waaijman, K. (2013). Discernment and biblical spirituality: an overview and evaluation of recent research. Acta theologica, 1-12. https://doi.org/10.4314/actat.v32i2S.11
Wolff, P. (2002). Discernment: Art of choosing well. St Pauls BYB.
Zhu, W., Li, S., Ku, Q. ve Zhang, C. (2020). Evaluation information fusion of scientific research project based on evidential reasoning approach under two-dimensional frames of discernment. IEEE Access, 8, 8087-8100. https://doi.org/10.1109/ACCESS.2020.2963936