Nezaket ve Yüce Gönüllülük
İyiliğin özü, başkaları için bir şeyler yapmaktır. Örneğin, iyi işler yapmak, bakım becerileri sunmak ve istenmeyen yardımlar sunmak gibi (Macfarlane, 2020). Nezaket, Niemiec (2017) tarafından analiz edilen 24 karakter gücünden biri olarak tanımlanmaktadır. Peterson ve Seligman ise (2004), nezaketi genel zihinsel ve fiziksel sağlık ve uzun ömür ile ilişkilendirmektedir.
Nezaket, cömertlik, bakım, özen, şefkat ve fedakar sevgi, benliğin diğerine yönelik ortak bir yönelimini gösteren, birbiriyle yakından ilişkili terimler ağıdır. Nezaketin duygusal temeli, onu diğer kişilere karşı yalnızca göreve dayalı veya ilkeye dayalı bir saygıdan ayırır (Peterson ve Seligman, 2004).
Bu değerlere sahip kişiler, aşağıdaki gibi ifadeleri onaylayacaktır (Peterson ve Seligman, 2004):
- Diğerleri de benim kadar önemlidir.
- Bütün insanlar eşit değerdedir.
- Sıcak ve cömert bir etkiye sahip olmak, başkalarına güvence ve neşe getiriyor gibi görünüyor.
- Vermek, almaktan daha önemlidir.
- Başkaları için sevgi ve nezaketle iyilik yapmak, yaşamanın en iyi yoludur.
- Ben evrenin merkezi değilim ama ortak bir insanlığın parçasıyım.
- Sadece aile ve arkadaşlara değil, herkese yardım etmek önemlidir.
Nazik olmanın ne anlama geldiğine dair birçok tanım vardır ve nezaket genellikle empati, merhamet ve fedakârlık gibi ilgili kavramlarla iç içedir. Özünde, araştırmacılar nezaketin başkaları için gerçek, sıcak duygularla motive edilen bir jest olduğunu öne sürmüşlerdir (Canter ve ark., 2017).
Bu nedenle nezaket, yalnızca bir duygu değildir, eylemlerimizle tanımlanır. Bu “iyilik eylemleri” büyük jestler olmak zorunda değildir. Kötü bir günden bahseden birini dinlemek ve yanında olmak, eli dolu biri için kapıyı tutmak ya da etrafımızdakilere karşı kabullenmek, hepsi birer nezaket eylemi olabilir. Bununla birlikte, nezaketin başkalarının algısını da içerdiğine dikkat etmek önemlidir çünkü nazik veya yardımcı olmayı amaçladığımız bir eylem, alıcı tarafından her zaman bu şekilde algılanmayabilir (Caldwell, 2017). Nezaketin üç ana yönü olduğu öne sürülmüştür: başkalarının duygularını göz önünde bulundurmak, başkalarına karşı günlük kabul, nezaket ve sevgiye sahip olarak onlara karşı onurlu davranmak (Canter ve ark., 2017).
Cömertlik ise, birinin zamanını, yeteneklerini ve hazinesini başkalarına özgürce verme eğilimi olarak, toplum yanlısı davranışın benzersiz bir çeşididir. Asil ve yüce motivasyonları çağrıştıran, başkalarına karşılıksız olarak verilen yardımdır. Cömertliği bir huy olarak tasavvur ettiğimiz için, tanım gereği tek taraflıdır – bir bireyden kaynaklanır. Bireylere veya gruplara yardımcı olabilir ve karşılıklılığı, iş birliğini teşvik edebilir. Ortak iyiye fayda sağlayabilir (Collett ve Morrissey, 2007).
Post ve Neimark (2006), cömertlik ile sağlık, mutluluk ve uzun ömür arasındaki önemli ilişkiyi belirtmiştir. Cömert ve verici insanlar, bencil ve benmerkezci olanlara göre zihinsel ve fiziksel olarak daha sağlıklı bir hayat yaşayacaklardır.
Nezaket ve Yüce Gönüllülüğün Nörobiyolojisi
Beyin, insanlarda hayatta kalma sürecini ödüllendirmek ve güçlendirmek için geliştiğinden, bunun temel bir evrimsel süreç olduğu varsayılabilir. Carter (2017), insanların oksitosin (bir nörotransmitter ve hormon) üretme ve kullanma yeteneğinin, başkalarıyla güvende hissetmede hayati bir sosyal bağ rolü oynadığını buldu. Önem verdiğimiz insanlarla yakın temas halinde olduğumuzda oksitosin seviyemiz artışa geçer. Güveni (Theodoridou ve ark., 2009), empatiyi (Hurlemann ve ark., 2010), cömertliği (Zak ve ark., 2007) artırır ve sosyal bağı teşvik eder. Stres seviyeleri arttıkça, oksitosin seviyesi düşer ve başkalarına daha az nezaket gösterilir. İnsanlar hayır kurumlarına bağış yapmak gibi birbirlerine karşı nazik davranışlar sergilediklerinde, beyin dalgaları ödül ve zevkle bağlantılı duyumlarla aynı kalıpları sergiler (Warneken, 2018). Dunn ve arkadaşları (2008) yaptıkları çalışmada, dünyanın dört bir yanındaki popülasyonlardan insanların, kendileri yerine başkaları için para harcadıklarında daha mutlu hissettiklerini bildirmiştir.
Yapılan çalışmalarda, yardım etmeyi, paylaşmayı veya başkalarını önemsemeyi içeren herhangi bir nezaket eylemi gerçekleştiren kişilerin, daha sağlıklı bir bağışıklık profili ile ilişkili gen ifadesinde iyileşmeler gösterdiğini bile bulmuşlardır (Nelson-Coffey ve ark., 2017).
Nezaketin Psikolojik Faydaları
Nazik olmak fiziksel ve zihinsel sağlığımız için iyidir. Psikologlar cömert davranışlar sergilemenin mutluluğu ve esenliği artırdığını hatta daha düşük kan basıncı da dahil olmak üzere fiziksel sağlık yararlarıyla bağlantılı olduğunu bulmuşlardır (Curry ve ark., 2018; Hui ve ark., 2020).
Arkadaşlara, yabancılara, kendine karşı olumlu sosyal davranışların ve hatta nazik davranışları gözlemlemenin veya hatırlamanın bile refahı arttırdığı gösterilmiştir (Rowland ve Curry, 2019). İnsanlar, aynı zamanda, kibar olmayı seçtiklerinde ve eylemlerinin olumlu bir etkisi olduğunu hissettiklerinde, nazik davranışlardan daha fazla fayda görürler (Aknin ve ark., 2013). Araştırmalar, nazik olmanın her yaştan insan için artan mutluluk, esenlik ve yaşam doyumu (Curry ve ark., 2018; Rowland ve Curry, 2019) ile bağlantılı olduğunu bulmuştur (Poulin, 2014).
Nezaketin bu olumlu etkiye sahip olmasının birçok nedeni vardır: ruh halimizi iyileştirebilir, daha yetenekli hissetmemize yardımcı olabilir ve başkalarıyla ilişkilerimizi güçlendirebilir (Aknin ve ark., 2018; Cotney ve Banerjee, 2019) Nezaket gibi başkalarına yardım etmeyi veya fayda sağlamayı içeren davranışların, stresin bizim üzerimizdeki olumsuz etkilerini tamponlamamıza yardımcı olabileceğine dair bazı kanıtlar da vardır (Poulin, 2014). Genel olarak nezaketin, insanların sosyal bağlarını oluşturma, sürdürme ve güçlendirme yollarından biri olduğu düşünülür. İnsanlara çevrelerindeki kişilere olan bağlılıklarını hatırlatmanın başkalarına yardım etme niyetlerini artırabileceğine dair de bulgular vardır (Pavey ve ark., 2011).
Başkalarına yardım etme motivasyonumuz, nezaketin refahımızı ve zihinsel sağlığımızı nasıl desteklediği konusunda da rol oynayabilir. Nezaketle hareket ettiğimizde, genellikle davranışımızın, yükümlülükten veya ödül beklentisinden ziyade, başkalarına karşı samimi ve sıcak duygulardan geldiği anlamına gelir (Canter ve ark., 2017). Başkalarına yardım ettiğini veya proaktif nedenlerle gönüllü olduğunu bildirenlerin, kendilerine söylendiği için veya kendi çıkarları için yardım edenlere kıyasla daha fazla fayda gördüklerine dair de bazı kanıtlar bulunmaktadır (Konrath ve ark., 2012; Weinstein ve Ryan, 2010).
Nezaketi Geliştirmek ve Teşvik Etmek
Kendimize karşı nazik ve şefkatli olma kapasitemiz, örneğin kendimizi nasıl gördüğümüz, elimizdeki kaynaklar ve destek gibi bir dizi farklı şeyden etkilenebilir. Merhamet modellerinden biri, birinin yardımı hak ettiğine inanmazsak, şefkat yerine öfke veya utanç hissedebileceğimizi öne sürer. Alternatif olarak, başa çıkacak veya yardım edecek kaynaklara sahip olmadığımızı hissedersek kaygı, sıkıntı veya korku hissedebiliriz (Goetz ve ark., 2010). Üniversite öğrencileriyle yapılan bir araştırma, sosyal destek ve nezaket gördüğümüzde kendimize karşı daha nazik olduğumuzu bulmuştur (Stallman ve ark., 2018).
Kendimize ve başkalarına karşı nezaket geliştirebileceğimiz farklı yollar vardır. Öne çıkan bir yaklaşım, kendine ve başkalarına karşı koşulsuz nazik tutumları yönlendirmeyi içeren sevgi-nezaket meditasyonu uygulamasıdır (Zeng ve ark., 2015). Bu tekniğin, refahın artması, başkalarıyla bağlantı kurma duyguları ve kendine şefkat ve stres ve depresyon semptomlarının azalması (Luberto ve ark., 2018; Zeng ve ark., 2015) gibi bir dizi olumlu sonuca yol açabileceğini gösteren bazı kanıtlar vardır. Bunlar da bizi daha geniş topluma fayda sağlayacak davranışlarda bulunmaya motive edebilir (Galante ve ark., 2016; Luberto ve ark., 2018)
Minnettarlığın da nezaketi teşvik etmede önemli bir rolü vardır. Bize yardım eden birine minnettarlığımızı ifade ettiğimizde, araştırmalar bunun kendilerini daha değerli hissetmelerini sağlayabileceğini ve gelecekte tekrar nazik davranmaları için onları motive edebileceğini gösteriyor (Grant ve Gino, 2010).
Çocuklarda nezaket ve özgecil eğilimlerin doğuştan olabileceğine dair kanıtlar göz önüne alındığında, erken yaşta nezaket beslemeye yönelik çabalar ihtiyatlı olabilir. Genellikle çocukları kasıtlı iyilik eylemleri gerçekleştirmeye teşvik etmeye odaklanan okul temelli iyilik müdahaleleri, çocukların şeyleri başkalarının bakış açısıyla görmelerine, refahlarını iyileştirmelerine ve akranları arasında kabullerini artırmalarına yardımcı olabilir (Binfet, 2015; Layous ve ark., 2012). Çocuklara nezaket öğretmenin yararlarının, çocukların ve doğrudan nezaket alıcılarının ötesine- öğretmenlere, sınıflara ve daha geniş okul topluluğuna- uzanması da muhtemeldir (Binfet, 2015).
Kaynaklar
Aknin, L., Dunn, E., Whillans, A., Grant, A. ve Norton, M. I. (2013). Making a difference matters: Impact unlocks the emotional benefits of prosocial spending. Journal of Economic Behavior and Organization, 88, 90–95. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2013.01.008.
Aknin, L., Van de Vondervoort, J. W. ve Hamlin, J. K. (2018). Positive feelings reward and promote prosocial behavior. Current Opinion in Psychology, 20, 55-59. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2017.08.017
Binfet, J. T. (2015). Not-so random acts of kindness: A guide to intentional kindness in the classroom. The International Journal of Emotional Education, 7(2), 49–62.
Caldwell, C. (2017). Understanding kindness–A moral duty of human resource leaders. The Journal of Values-Based Leadership, 10(2), 8. https://doi.org/10.22543/0733.102.1188
Canter, D., Youngs, D. ve Yaneva, M. (2017). Towards a measure of kindness: An exploration of a neglected interpersonal trait. Personality and Individual Differences, 106, 15–20. https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.10.019
Carter, C. S. (2017). The role of oxytocin and vasopressin in attachment. Psychodynamic Psychiatry, 45(4), 499-517. https://doi.org/10.1521/pdps.2017.45.4.499
Collett, J. L. ve Morrissey, C. A. (2007). The social psychology of generosity: The state of current interdisciplinary research. Report fort he John Templeton Foundation Generosity Planning Project, 15, 2008-2009.
Cotney, J. L. ve Banerjee, R. (2019). Adolescents’ conceptualizations of kindness and its links with well-being: A focus group study. Journal of Social and Personal Relationships, 36(2), 599-617. https://doi.org/10.1177/0265407517738584
Curry, O. S., Rowland, L. A., Van Lissa, C. J., Zlotowitz, S., McAlaney, J. ve Whitehouse, H. (2018). Happy to help? A systematic review and meta-analysis of the effects of performing acts of kindness on the well-being of the actor. Journal of Experimental Social Psychology, 76, 320–329. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2018.02.014
Dunn, E. W., Aknin, L. B. ve Norton, M. I. (2008). Spending money on others promotes happiness. Science, 319(5870), 1687-1688. https://doi.org/10.1126/science.1150952
Galante, J., Bekkers, M. J., Mitchell, C. ve Gallacher, J. (2016). Loving‐kindness meditation effects on well‐being and altruism: A mixed‐methods online RCT. Applied Psychology: Health and Well‐Being, 8(3), 322-350. https://doi.org/10.1111/aphw.12074
Goetz, J. L., Keltner, D. ve Simon-Thomas, E. (2010). Compassion: an evolutionary analysis and empirical review. Psychological Bulletin, 136(3), 351-374. https://doi.org/10.1037/a0018807
Grant, A. M. ve Gino, F. (2010). A little thanks goes a long way: Explaining why gratitude expressions motivate prosocial behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 98(6), 946–955. https://doi.org/10.1037/a0017935
Hui, B. P. H., Ng, J. C. K., Berzaghi, E., Cunningham-Amos, L. A. ve Kogan, A. (2020). Rewards of kindness? A meta-analysis of the link between prosociality and well-being. Psychological Bulletin, 146(12), 1084–1116. https://doi.org/10.1037/bul0000298
Hurlemann, R., Patin, A., Onur, O. A., Cohen, M. X., Baumgartner, T., Metzler, S., Dziobek, I., Gallinat, J., Wagner, M., Maier, W. ve Kendrick, K. M. (2010). Oxytocin enhances amygdala-dependent, socially reinforced learning and emotional empathy in humans. Journal of Neuroscience, 30(14), 4999-5007.https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.5538-09.2010.
Konrath, S., Fuhrel-Forbis, A., Lou, A. ve Brown, S. (2012). Motives for volunteering are associated with mortality risk in older adults. Health Psychology, 31(1), 87–96. https://doi.org/10.1037/a0025226
Layous, K., Nelson, S. K., Oberle, E., Schonert-Reichl, K. A. ve Lyubomirsky, S. (2012). Kindness counts: Prompting prosocial behavior in preadolescents boosts peer acceptance and well-being. PloS One, 7(12), e51380. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0051380
Luberto, C. M., Shinday, N., Song, R., Philpotts, L. L., Park, E. R., Fricchione, G. L. ve Yeh, G. Y. (2018). A systematic review and meta-analysis of the effects of meditation on empathy, compassion, and prosocial behaviors. Mindfulness, 9(3), 708–724. https://doi.org/10.1007/s12671-017-0841-8
Macfarlane, J. (2020). Positive psychology: social connectivity and its role within mental health nursing. British Journal of Mental Health Nursing, 9(2), 1-12. https://doi.org/10.12968/bjmh.2020.0024
Nelson-Coffey, S. K., Fritz, M. M., Lyubomirsky, S. ve Cole, S. W. (2017). Kindness in the blood: A randomized controlled trial of the gene regulatory impact of prosocial behavior. Psychoneuroendocrinology, 81, 8-13. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2017.03.025
Niemiec, R. M. (2017). Character strenghts interventions: A field guide for practitioners. Hogrefe Publishing.
Pavey, L., Greitemeyer, T. ve Sparks, P. (2011). Highlighting relatedness promotes prosocial motives and behavior. Personality and Social Psychology Bulletin, 37(7), 905-917. https://doi.org/10.1177/0146167211405994
Peterson, C. ve Seligman, M. E. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Oxford University Press.
Post, S. G. ve Neimark, J. (2006). Why good things happen to good people. Broadway Books.
Poulin, M. J. (2014). Volunteering predicts health among those who value others: Two national studies. Health Psychology, 33(2), 120–129. https://doi.org/10.1037/a0031620
Rowland, L. ve Curry, O. S. (2019). A range of kindness activities boost happiness. The Journal of Social Psychology, 159(3), 340-343. https://doi.org/10.1080/00224545.2018.1469461
Stallman, H. M., Ohan, J. L. ve Chiera, B. (2018). The role of social support, being present and self-kindness in university student well-being. British Journal of Guidance and Counselling, 46(4), 365–374. https://doi.org/10.1080/03069885.2017.1343458
Theodoridou, A., Rowe, A. C., Penton-Voak, I. S. ve Rogers, P. J. (2009). Oxytocin and social perception: oxytocin increases perceived facial trustworthiness and attractiveness. Hormones and Behavior, 56(1), 128-132. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2009.03.019
Warneken, F. (2018). How children solve the two challenges of cooperation. Annual Review of Psychology, 69(1), 205-229. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-122216-011813
Weinstein, N. ve Ryan, R. M. (2010). When helping helps: Autonomous motivation for prosocial behavior and its influence on well-being for the helper and recipient. Journal of Personality and Social Psychology, 98(2), 222–244. https://doi.org/10.1037/a0016984
Zak, P. J., Stanton, A. A. ve Ahmadi, S. (2007). Oxytocin increases generosity in humans. PloS One, 2(11), e1128. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0001128
Zeng, X., Chiu, C. P., Wang, R., Oei, T. P. ve Leung, F. Y. (2015). The effect of loving-kindness meditation on positive emotions: a meta-analytic review. Frontiers in Psychology, 6, 1693. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01693