Kaygı ve Verimlilik İlişkisi
Kaygı, belirsizlik veya çatışma nedeniyle genel duyusal hassasiyetteki artışla ilişkili artan bir uyanıklık halidir (Cornwell ve ark., 2007; Eysenck ve ark., 2007; Gray, 2001; Grupe ve Nitschke, 2013). Kaygının karakteristik bir özelliği, olumsuz uyaranlara daha fazla odaklanmaya katkıda bulunan endişe verici düşünceler ve dikkatli önyargılar üzerindeki sınırlı kontroldür (Matthews ve Wells, 1996).
Bilişsel terapi teorilerine göre, düşünceleriniz ve değerleriniz, kendinizi ve çevrenizdeki dünyayı nasıl gördüğünüzü belirlemektedir. Karamsarlığa dayanan düşünce ve inançlar, duygularınızı ve zihinsel sağlığınızı olumsuz etkileyebilmektedir (Tuckwiller ve Dardick, 2018). İnanç sisteminiz kişisel görüşleriniz, tutumlarınız ve değerlerinizden oluşmaktadır. İnançlarınız her zaman yanınızda, kendinizi ve çevrenizdeki dünyayı görme şeklinizi şekillendirmektedir. Kendi kendini yenen inançlar sizi başarısızlığa ve memnuniyetsizliğe hazırlayabilmektedir (Callan ve ark., 2014). Kendi kendini yenen inançların aksine, olumsuz düşünme kalıpları destekleyici değildir. Yalnızca bir sorunla karşılaştığınızda ortaya çıkmaktadırlar. Bilişsel çarpıtmalar olarak da bilinen bu olumsuz düşünceler, stresli zamanlarda akla gelmektedir ve kendi kendine zarar veren inançlarınızı güçlendirmektedir (Rnic ve ark., 2016). Örneğin, belki de değerinizin yalnızca başarılarınız tarafından belirlendiğine dair kendi kendini yitiren inancınız vardır. Sürekli olarak hedeflerinize ulaşmak için mümkün olduğunca iyi hissediyor olabilmektesinizdir. Bununla birlikte, öngörülemeyen aksilikler veya engellerle karşılaştığınızda, olumsuz düşünme kalıpları bir durumun ciddiyetini aşırı analiz etmenize veya abartmanıza neden olabilmektedir. Bunun sonucunda asılsız kaygıyı tetikleyebilmektedir (Leigh ve Clark, 2018). Bu gibi durumlarda, kendinizi bir başarısızlık olarak etiketlemek veya hedefinize ulaşmadığınız için kendinizi suçlamak gibi olumsuz düşünceleriniz olabilmektedir. Kendinize karşı “asla başarılı olamayacağım” diye düşünebilmenize neden olabilmektedir. Zamanla, bu düşünceler benlik saygısını düşürebilmekte ve hatta depresyon belirtilerine katkıda bulunabilmektedir (Lang ve ark., 2012).
Mantıksız Düşünce Türleri
İnsanları memnun etmeye çalışmak: İnsanları memnun etmek, bir başkasının ihtiyaçlarını kendinizin önüne koymayı içermektedir. İnsanları memnun edenler, başkalarına karşı son derece uyumludur ve genellikle hoş, yardımsever ve kibar olarak görülmektedirler. Bununla birlikte, insanları memnun edenler, kendilerini savunmakta güçlük çekebilmektedirler. Bu da zararlı bir özveri veya kendini ihmal etme modeline yol açabilmektedir (Kaufman ve Jauk, 2020). İnsanları memnun etmek, "sosyotropi" olarak bilinen bir kişilik özelliği veya başkalarını memnun etme ve ilişkileri sürdürmenin bir yolu olarak onaylarını kazanma konusunda aşırı endişe duyma ile ilişkilidir (Exline ve ark., 2012). Bu davranış, aşağıdaki ruhsal durumların belirtisi olabilmektedir (Trull ve Widiger, 2013):
- Kaygı veya depresyon
- Kaçınan kişilik bozukluğu
- Borderline kişilik bozukluğu
- Bağımlı kişilik bozukluğu
Konuyla ilgili araştırmalar aynı zamanda yüksek düzeyde kaygı ve sosyotropi arasında bir bağlantı kuruyor gibi görünmektedir. Bağımlı ilişkilere aşırı miktarda enerji koymak kaygıyı artırmaktadır. Bireyin kişisel doyum için başkalarına bağımlı olmasına neden olan davranışsal eğilim, kaygı düzeylerini de etkileyebilmektedir (Sato ve ark., 2004).
Mükemmeliyetçilik: Mükemmeliyetçilik, bir kişi aşırı katı standartlarına uymak için performansını sürekli olarak iyileştirmeye çalıştığında ortaya çıkmaktadır. Mükemmeliyetçi bir kişi, çabalarının asla tatmin duygularını hak edecek kadar iyi olmadığına inanmaktadır (Frost ve Marten, 1990). Mükemmeliyetçilik, belirli, fazlasıyla yüksek kişisel standartlar belirleyen ve daha sonra bu standartları performanslarını değerlendirmek için kullanan bir kişi gibi görünebilmektedir (Slaney ve Ashby, 1996). Daha sonra, belirlenen hedeflerin elde edilebilmesi için bu ulaşılamaz yüksek standardı kullanabilmektedirler (Flett ve ark., 2011).
Mükemmeliyetçilik, daha yüksek düzeyde kaygı belirtileri ve diğer zihinsel sağlık bozuklukları ile bağlantılıdır. Araştırmalar, kaygı belirtilerinin mükemmeliyetçilik ve altta yatan zihinsel sağlık bozuklukları (obsesif kompülsif bozukluk, sosyal kaygı, travma sonrası stres bozukluğu) belirtileriyle ilişkili olduğunu bulmuştur (Kawamura ve ark., 2001). Gençler genellikle, hedeflere ulaşılmadığında endişeyle sonuçlanan ulaşılamaz standartları karşılamaya çalışmaktadırlar. Bunun bir örneği, sosyal medyada bağlantı kuran ve kendilerini başkalarıyla karşılaştırmaya başlayan bireyler olabilmektedir. Kişinin algıladığı başarısızlıklarla ilişkili öz eleştiri, kaygılarını artırmaktadır (Egan ve ark., 2022). İnsanlar başkaları tarafından eleştirilmekten korktuklarında, bu kaygı ölçütlerini karşılayabilmektedirler. Genç yetişkinlerde kaygı duyarlılığı; hatalar, kişisel standartlar, ebeveyn beklentileri, ebeveyn eleştirileri ve mükemmeliyetçiliğin örgütsel boyutları ile ilgili endişeleri içermektedir (Erozkan, 2016).
Mantıksız Düşünceler Nasıl Yönetilir?
Düşünme şeklinizi değiştirmek için önce mantıksız düşüncelerinizi tanımalısınız (Kaczkurkin ve Foa, 2015). Bu düşüncelere sahip olduğunuz için kötü bir insan olmadığınızı unutmayın. Aklınıza gelen her mantıksız düşünceyi kontrol edemezsiniz. Düşünceleri kafanızdan "itmemeye" veya bunlara sahip olduğunuz için kendinizi cezalandırmamaya çalışın. Düşünce veya inançla da tartışmamaya çalışın. Bilişsel davranışçı terapi, sahip olduğunuz mantıksız düşünceleri ele almanıza yardımcı olabilmektedir. Nitelikli bir terapistin yardımıyla, belirli korkular ve endişelerin altında yatanları öğrenebilirsiniz (Rnic ve ark., 2016). Buna ek olarak egzersiz ve besleyici bir diyetle birlikte sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmenin de stresi azalttığı kanıtlanmıştır (Jacka ve Berk, 2013).
Kaygı, belirsizlik veya çatışma nedeniyle genel duyusal hassasiyetteki artışla ilişkilidir. Teorilere göre, düşünceleriniz ve değerleriniz, kendinizi ve çevrenizdeki dünyayı nasıl gördüğünüzü belirlemektedir. Karamsarlığa dayanan düşünce ve inançlar, duygularınızı ve zihinsel sağlığınızı olumsuz etkileyebilmektedir. Mantıksız düşünce türlerine örnek olarak insanları memnun etmeye çalışmak ve mükemmeliyetçilik verilebilir. İnsanları memnun etmeye çalışmak bir başkasının ihtiyaçlarını kendinizin önüne koymayı içermektedir. Mükemmeliyetçilik ise aşırı katı standartlarına uymak için performansın sürekli olarak iyileştirilmeye çalışılmasıdır. Bu gibi mantıksız düşünceleri yönetebilmek için öncelikle bu düşünceleri tanımalısınız ve kontrol etmeye çalışmamalısınız. Nitelikli bir terapistin yardımıyla bu düşüncelerin altında yatan korkuları ve endişeleri öğrenebilirsiniz.
Kaynaklar
Callan, M. J., Kay, A. C. ve Dawtry, R. J. (2014). Making sense of misfortune: Deservingness, self-esteem, and patterns of self-defeat. Journal of Personality and Social Psychology, 107(1), 142-162. http://doi.org/10.1037/a0036640
Cornwell, B. R., Baas, J. M., Johnson, L., Holroyd, T., Carver, F. W., Lissek, S. ve Grillon, C. (2007). Neural responses to auditory stimulus deviance under threat of electric shock revealed by spatially-filtered magnetoencephalography. Neuroimage, 37(1), 282–289. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2007.04.055
Egan, S., Wade, T., Fitzallen, G., O’Brien, A. ve Shafran, R. (2022). A meta-synthesis of qualitative studies of the link between anxiety, depression and perfectionism: Implications for treatment. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 50(1), 89-105. https://doi.org/10.1017/S1352465821000357
Erozkan, A. (2016). Understanding the role of dimensions of perfectionism on anxiety sensitivity. Universal Journal of Educational Research, 4(7), 1652-1659. https://doi.org/10.13189/ujer.2016.040717
Exline, J. J., Zell, A. L., Bratslavsky, E., Hamilton, M. ve Swenson, A. (2012). People-pleasing through eating: Sociotropy predicts greater eating in response to perceived social pressure. Journal of Social and Clinical Psychology, 31(2), 169–193. https://doi.org/10.1521/jscp.2012.31.2.169
Eysenck, M. W., Derakshan, N., Santos, R. ve Calvo, M. G. (2007). Anxiety and cognitive performance: Attentional control theory. Emotion, 7(2), 336–353. https://doi.org/10.1037/1528-3542.7.2.336
Flett, G. L., Coulter, L.-M., Hewitt, P. L. ve Nepon, T. (2011). Perfectionism, rumination, worry, and depressive symptoms in early adolescents. Canadian Journal of School Psychology, 26(3), 159–176. https://doi.org/10.1177/0829573511422039
Frost, R. O. ve Marten, P. A. (1990). Perfectionism and evaluative threat. Cognitive Therapy and Research, 14(6), 559–572. https://doi.org/10.1007/BF01173364
Gray J. R. (2001). Emotional modulation of cognitive control: approach-withdrawal states double-dissociate spatial from verbal two-back task performance. Journal of Experimental Psychology General, 130(3), 436–452. https://doi.org/10.1037//0096-3445.130.3.436
Grupe, D. W. ve Nitschke, J. B. (2013). Uncertainty and anticipation in anxiety: an integrated neurobiological and psychological perspective. Nature Reviews Neuroscience, 14(7), 488–501. https://doi.org/10.1038/nrn3524
Jacka, F. N. ve Berk, M. (2013). Depression, diet and exercise. The Medical Journal of Australia, 199(S6), 21–23. https://doi.org/10.5694/mja12.10508
Kaczkurkin, A. N. ve Foa, E. B. (2015). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: an update on the empirical evidence. Dialogues in Clinical Neuroscience, 17(3), 337–346. https://doi.org/10.31887/DCNS.2015.17.3/akaczkurkin
Kaufman, S. B. ve Jauk, E. (2020). Healthy selfishness and pathological altruism: Measuring two paradoxical forms of selfishness. Frontiers in Psychology, 11, 1006. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01006
Kawamura, K. Y., Hunt, S. L., Frost, R. O. ve DiBartolo, P. M. (2001). Perfectionism, anxiety, and depression: Are the relationships independent? Cognitive Therapy and Research, 25(3), 291–301. https://doi.org/10.1023/A:1010736529013
Lang, T. J., Blackwell, S. E., Harmer, C. J., Davison, P. ve Holmes, E. A. (2012). Cognitive bias modification using mental imagery for depression: Developing a novel computerized intervention to change negative thinking styles. European Journal of Personality, 26(2), 145–157. https://doi.org/10.1002/per.855
Leigh, E. ve Clark, D. M. (2018). Understanding social anxiety disorder in adolescents and improving treatment outcomes: Applying the cognitive model of clark and wells (1995). Clinical Child and Family Psychology Review, 21(3), 388–414. https://doi.org/10.1007/s10567-018-0258-5
Matthews, G. ve Wells, A. (1996). Attentional processes, dysfunctional coping, and clinical intervention. M. Zeidner ve N. S. Endler (Ed.), Handbook of coping: Theory, research, applications (s. 573–601) içinde. John Wiley and Sons.
Rnic, K., Dozois, D. J. ve Martin, R. A. (2016). Cognitive distortions, humor styles, and depression. Europe's Journal of Psychology, 12(3), 348–362. https://doi.org/10.5964/ejop.v12i3.1118
Sato, T., McCann, D. ve Ferguson-Isaac, C. (2004). Sociotropy-autonomy and situation-specific anxiety. Psychological Reports, 94(1), 67–76. https://doi.org/10.2466/pr0.94.1.67-76
Slaney, R. B. ve Ashby, J. S. (1996). Perfectionists: Study of a criterion group. Journal of Counseling and Development, 74(4), 393–398. https://doi.org/10.1002/j.1556-6676.1996.tb01885.x
Trull, T. J. ve Widiger, T. A. (2013). Dimensional models of personality: the five-factor model and the DSM-5. Dialogues in Clinical Neuroscience, 15(2), 135–146. https://doi.org/10.31887/DCNS.2013.15.2/ttrull
Tuckwiller, B. ve Dardick, W. R. (2018). Mindset, grit, optimism, pessimism, and life satisfaction in university students with and without anxiety and/or depression. Journal of Interdisciplinary Studies in Education, 6(2), 32-48.