Öz Bakımın Zihin Sağlığına Etkileri
Sağlık, sadece hastalığın veya sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir huzur ve iyilik halidir (Keyes, 2005). Dünya Sağlık Örgütü ruh sağlığını “her bireyin kendi potansiyelini fark ettiği, normal yaşam stresleriyle baş edebildiği, verimli ve yararlı çalışabileceği ve topluma katkı sağlayabileceği bir refah durumu" olarak tanımlamaktadır (Gilmour, 2014).
Modern toplumda ruh sağlığı sorunları pandemiktir (Raglin, 1990). Küresel hastalık yükünün yaklaşık %14'ü, çoğunlukla depresyon ve diğer yaygın ruhsal bozuklukların, alkol ve madde kullanım bozukluklarının ve psikozların kronik seyretmesi nedeniyle nöropsikiyatrik bozukluklara bağlanmıştır. Bu tür tahminler, zihinsel bozuklukların halk sağlığı için önemine dikkat çekmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2005 tahminlerine göre, nöropsikiyatrik bozukluklar her yıl 1-2 milyon ölümün ve kaybedilen tüm yaşam yıllarının %1,4'ünü oluşturmaktadır. Bunların çoğuna da Demans, Parkinson hastalığı ve epilepsi neden olmaktadır (Prince ve ark., 2007).
Tam ruh sağlığı dışındaki durumlar, günlük yaşam aktivitelerindeki sınırlamalar, kaçırılan iş günleri, fiziksel koşullar ve akut sağlık hizmetlerinin ve reçeteli ilaçların daha fazla kullanımı ile ilişkilendirilmiştir (Gilmour, 2014). Dünya Sağlık Örgütü, kişinin kendi kendini tecrit etme ve karantina gibi yeni önlemlerin de yalnızlık, kaygı, depresyon, uykusuzluk, zararlı alkol ve uyuşturucu kullanımı, kendine zarar verme veya intihar davranışında artışa yol açabilecek olağan faaliyetlerini, rutinlerini ve geçim kaynaklarını etkilediğini öne sürmektedir (Kumar ve Nayar, 2020).
Öz bakım, bireylerin kendi sağlıklarını teşvik etmek, hastalıklarını önlemek ve sınırlamak, sağlıklarını düzeltmek için üstlendikleri tüm faaliyetleri ifade eder (Levin ve Idler, 1983). Hasta eğitimine güçlü bir şekilde odaklanılmasına rağmen, öz bakım süreci çoğu hasta tarafından kolayca öğrenilmez veya anlaşılmaz. Öz bakım kararları genellikle kişi, sorun ve çevresi arasındaki etkileşime dayanır ve öz bakımı sağladığı bilinen faktörler arasında hasta özellikleri, çevresel faktörler ve sosyal destek bulunur (Cameron ve ark., 2009). Terapötik yaşam tarzı değişiklikleri denilen öz bakım faaliyetleri hem klinik hem de normal popülasyonlardaki etkinliklerinin önemli kanıtlarına rağmen yetersiz kullanılmaktadır. Bunlar arasında egzersiz, beslenme ve diyet, doğada zaman geçirme, uyku kalitesi, dinlenme, rahatlama ve stres yönetimi, dini veya manevi katılım ve başkalarına hizmet sayılabilir. (Walsh, 2011).
Egzersizin Zihin Sağlığına Etkileri
Fiziksel egzersiz, zihinsel sağlığı korumak ve geliştirmek için bir araç olarak giderek daha fazla kullanılmaktadır (Raglin, 1990). En güçlü kanıtlar, fiziksel aktivite ve egzersizin muhtemelen hafif ila orta şiddette depresyon ile ilişkili bazı semptomları hafiflettiğini göstermektedir. Bazı çalışmalar yoga temelli egzersizlerin yeni sinir yollarının oluşumundan sorumlu olduğunu göstermiştir. Klinik bir örnekte, bu uygulamalar GABA düzeylerini artırarak depresyon ve kaygı sorunlarının hafifletilmesinde ve amigdalayı etkileyerek stres altındaki bireyleri sakinleştirdiği gösterilmiştir (Tiwari, 2016). Egzersiz ve fiziksel aktivite, özgüven, benlik kavramı, biliş veya diğer psikolojik değişkenleri geliştirerek zihinsel sağlığın iyileştirilmesine ve hatta zihinsel bozuklukların önlenmesine yardımcı olmaktadır (Taylor ve ark., 1985).
Beslenmenin Zihin Sağlığına Etkileri
Alışılmış diyetin depresif bozuklukların ve belirtilerinin gelişimindeki rolü, son on yılda yeni bir araştırma odağı haline gelmiştir. Yetişkin popülasyonlardan elde edilen veriler, daha kaliteli beslenmenin daha iyi zihinsel sağlık sonuçları ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Bulgular, yaşam süresinin başlarında beslenme kalitesi ile ruh sağlığı arasındaki ilişkinin potansiyel önemini vurgulamaktadır (O’Neil ve ark., 2014). Diyet ve obezite, doğrudan ruh halini etkilemekte ve stresle ilişkili zihinsel bozukluklar, kiloyu etkileyen diyet alışkanlıklarında değişikliklere neden olmaktadır (Bremner ve ark., 2020).
Gevşeme Tekniklerinin Zihin Sağlığına Etkileri
Cramer ve arkadaşlarına (2013) göre bu teknikler genellikle kendi kendine uygulanır ve uygulama ile daha derin hale gelir. Yaygın gevşeme teknikleri meditasyon, otojenik eğitim, derin nefes alma, ilerleyici gevşeme ve rehberli görüntüleri içerir. Gevşeme tekniklerinin çeşitli fiziksel sağlık koşullarını iyileştirdiği gösterilmiştir. Özellikle meditasyonun; hipertansiyon ve diğer kardiyovasküler risk faktörlerini, ağrıyı, depresyonu ve stresi azalttığı gösterilmiştir (Cramer ve ark., 2013).
Stres Yönetiminin Zihin Sağlığına Etkileri
Araştırmalar, kısa vadeli stres yönetimi programlarının zihinsel ve fiziksel refah üzerindeki faydalarını desteklemektedir (Riley ve ark., 2016). Yapılan bir araştırmaya göre çoklu stres yönetimi müdahalesi akademik performansı ve ruh sağlığını etkilemektedir (Chinaveh ve ark., 2010).
Uyku Kalitesinin Zihin Sağlığına Etkileri
Uyku bozuklukları geleneksel olarak ruh sağlığı bozukluklarının bir sonucu olarak görülmüştür. Bu tartışmalı olmasa da mevcut kanıtlar uyku sorunlarının halihazırda mevcut olanların sürdürülmesinin yanı sıra farklı zihinsel sağlık sorunlarının gelişimine de katkıda bulunabileceğini öne sürmektedir (Ghrouz ve ark., 2019). Ergenlerde ve genç erişkinlerde uyku ve ruh sağlığı arasındaki ilişkiler doğrulanmış ve genişletilmiştir. Örneğin, bir çalışmadan elde edilen bulgular, çoklu uyku problemi olan ergenlerin yaklaşık %67'sinin DSM'ye bağlı kaygı veya depresif bozukluğa sahip olarak sınıflandırıldığını göstermektedir (Milojevich ve Lukowski, 2016).
Öz bakımın önemi, son yıllarda uzun vadeli sağlık koşullarının yönetiminde ve sağlıklı bir yaşam tarzı yaşayarak kötü sağlığın önlenmesinde hasta merkezli bir yaklaşımın parçası olarak vurgulanmaktadır (Lucock ve ark., 2011). Öz bakım faaliyetlerinin faydaları tartışılmazdır ve uygulamaları artan memnuniyete yansıyabilir. Bu nedenle, öz bakım, nüfus sağlığını ve refahını iyileştirmeyi amaçlayan sağlığın teşviki ve geliştirilmesinin önemli bir yönüdür (Gavurova ve ark., 2022).
Kaynaklar
Bremner, J. D., Moazzami, K., Wittbrodt, M. T., Nye, J. A., Lima, B. B., Gillespie, C. F. ve Vaccarino, V. (2020). Diet, stress and mental health. Nutrients, 12(8), 2428. https://doi.org/10.3390/nu12082428
Cameron, J., Worrall-Carter, L., Riegel, B., Kai Lo, S. ve Stewart, S. (2009). Testing a model of patient characteristics, psychologic status, and cognitive function as predictors of self-care in persons with chronic heart failure. Heart and Lung, 38(5), 410-418. http://dx.doi.org/10.1016/j.hrtlng.2008.11.004
Chinaveh, M., Ishak, N. M. ve Salleh, A. M. (2010). Improving mental health and academic performance through multiple stress management intervention: Implication for diverse learners. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 7, 311-316. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.10.043
Cramer, H., Lauche, R., Langhorst, J., Dobos, G. ve Paul, A. (2013). Characteristics of patients with internal diseases who use relaxation techniques as a coping strategy. Complementary Therapies in Medicine, 21(5), 481-486. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2013.08.001
Gavurova, B., Popesko, B., Ivankova, V. ve Rigelsky, M. (2022). The role of self-care activities in depression: Evidence from Slovakia during the covid -19 pandemic. Frontiers in Public Health, 9. https://doi.org/10.3389%2Ffpubh.2021.803815
Ghrouz, A. K., Noohu, M. M., Manzar, D., Warren Spence, D., BaHammam, A. S. ve Pandi-Perumal, S. R. (2019). Physical activity and sleep quality in relation to mental health among college students. Sleep and Breathing, 23(2), 627-634. https://doi.org/10.1007/s11325-019-01780-z
Gilmour, H. (2014). Positive mental health and mental illness. Statistics Canada, 25(9).
Keyes, C. L. (2005). Mental illness and/or mental health? Investigating axioms of the complete state model of health. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(3), 539. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-006X.73.3.539
Kumar, A. ve Nayar, K. R. (2020). Covid-19 and its mental health consequences. Journal of Mental Health, 30(1), 1-2. https://doi.org/10.1080/09638237.2020.1757052
Levin, L. S. ve Idler, E. L. (1983). Self-care in health. Annual Review of Public Health, 4(1), 181-201.
Lucock, M., Gillard, S., Adams, K., Simons, L., White, R. ve Edwards, C. (2011). Self‐care in mental health services: A narrative review. Health & Social Care in the Community, 19(6), 602-616. https://doi.org/10.1111/j.1365-2524.2011.01014.x
Milojevich, H. M. ve Lukowski, A. F. (2016). Sleep and mental health in undergraduate students with generally healthy sleep habits. Plos One, 11(6). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0156372
O'Neil, A., Quirk, S. E., Housden, S., Brennan, S. L., Williams, L. J., Pasco, J. A., Berk, M. ve Jacka, F. N. (2014). Relationship between diet and mental health in children and adolescents: A systematic review. American Journal of Public Health, 104(10), e31–e42. https://doi.org/10.2105/AJPH.2014.302110
Prince, M., Patel, V., Saxena, S., Maj, M., Maselko, J., Phillips, M. R. ve Rahman, A. (2007). No health without mental health. The Lancet, 370(9590), 859-877. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)61238-0
Raglin, J. S. (1990). Exercise and mental health. Sports Medicine, 9(6), 323-329. https://doi.org/10.2165/00007256-199009060-00001
Riley, K. E., Park, C. L., Wilson, A., Sabo, A. N., Antoni, M. H., Braun, T. D. ve Cope, S. (2016). Improving physical and mental health in frontline mental health care providers: Yoga-based stress management versus cognitive behavioral stress management. Journal of Workplace Behavioral Health, 32(1), 26-48. https://doi.org/10.1080/15555240.2016.1261254
Taylor, C. B., Sallis, J. F. ve Needle, R. (1985). The relation of physical activity and exercise to mental health. Public Health Reports, 100(2), 195–202.
Tiwari, G. K. (2016). Yoga and mental health: An underexplored relationship. The International Journal of Indian Psychology, 4(1), 19-31.
Walsh, R. (2011). Lifestyle and mental health. American Psychologist, 66(7), 579. https://doi.apa.org/doi/10.1037/a0021769