Psikolojik Esneklik
Sağlık, sadece hastalığın veya sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir huzur ve iyilik halidir (Keyes, 2005). Sağlık, “kendine güvenen, olumlu olma ve yaşamın iniş çıkışlarıyla başa çıkabilme” yeteneğine yansıyan tam bir fiziksel, psikolojik ve sosyal refah durumu olarak tanımlanmaktadır (Doll ve ark., 2012).
Psikolojik sağlık, başkalarına yakın olmak, ustalık ve yetkinlik duygusu hissetmek ve davranışlarının, hedeflerinin ve değerlerinin özgürce seçildiğine inanmayı içermektedir. Psikolojik esneklik ve öz bakım, psikolojik sağlığın temel yönleridir (Coyne ve ark., 2020). Psikolojik sağlığın en önemli bileşeni ise psikolojik esnekliktir. Psikolojik esneklik, günlük iyiliğe ve kalıcı psikolojik sağlığa büyük katkı sağlamaktadır (Kashdan ve Rottenberg, 2010). Psikolojik esneklik, tamamen bilinçli bir insan olarak şimdiki an ile daha fazla iletişim kurma yeteneğidir ve bunu yaparken davranışı değiştirmek veya devam ettirmek gibi değerli amaçları ifade etmektedir (Biglan, 2009). Psikolojik olarak esnek bir kişi, istenmeyen özel deneyimleri önlemeye, değiştirmeye veya kontrol etmeye çalışmak yerine, bu deneyimlerle temas halinde kalmaya isteklidir (Fledderus, 2013).
Psikolojik esneklik veya anda kalma ve hoş olmayan içsel deneyimlerin varlığında bile değerlere dayalı davranışlarda bulunma yeteneği, psikolojik sağlığın birçok yönüyle ilişkilidir. Psikolojik esneklik, çok çeşitli insan yeteneklerini kapsar (Kashdan ve Rottenberg, 2010):
- Çeşitli durumsal talepleri tanıma ve bunlara uyum sağlama
- Bu stratejiler kişisel veya sosyal işleyişi tehlikeye attığında zihindeki düşünceleri veya davranışları değiştirebilme
- Önemli yaşam alanları arasında dengeyi koruyabilme
- Derinden tutulan değerlerle uyumlu davranışların farkında, açık ve kararlı olma
Usubini ve arkadaşlarına (2021) göre psikolojik esneklik, aşağıdaki beş temel bileşenin eyleminden kaynaklanan geniş ve kapsamlı bir psikolojik süreç olarak kabul edilmektedir:
- Zihinsel bulanma: Bir kişinin düşüncelerinden uzaklaşmayı öğrenmesi
- Kabullenme: Hisler, duygular ve düşünceler de dahil olmak üzere acı verici içsel deneyimlere açık bir tutum halinde olma
- Şimdiki anla temas halinde olma
- Bağlam olarak benlik: Kişinin kişisel deneyiminden bağımsız olarak istikrarlı bir benlik duygusuyla iletişim kurması
- Taahhüt edilen eylemler: Kişisel değerler tarafından yönlendirilen eylemlerin veya istikrarlı davranışların peşinden koşma
Kashdan ve Rottenberg’e (2010) göre, birçok psikopatoloji formunda, bu esneklik süreçleri bulunmamaktadır. Psikolojik olarak esnek olma ve faydalarına erişme olasılığını etkileyen üç kritik faktörü göz önünde bulundurulur:
- Yürütme işleyişi,
- Varsayılan zihinsel durumlar
- Kişilik yapılandırmaları
Farklı Psikolojik Ekoller Açısından Psikolojik Esneklik
Çeşitli akıl hastalıklarının tedavisi için Kabul ve Bağlılık Terapisine deneysel destek artmaktadır. Kabul ve bağlılık terapisi esas olarak psikolojik esnekliği arttırmaya odaklanan bir davranış terapisidir (Fledderus, 2013). Kabul ve bağlılık terapisinde psikolojik esneklik, duygusal sağlık ve esenliğin zirvesi olarak kabul edilir (Doorley ve ark., 2020). Psikolojik esneklik üzerine yapılan araştırmaların çoğu kabul ve bağlılık terapisi kapsamında yürütülmektedir (Usubuni ve ark., 2021). Kabul ve bağlılık terapisindeki değişim sürecinin psikolojik esneklikte bir artışa sebep olduğu varsayılmaktadır (Twohig ve ark., 2015). Yapılan diğer klinik araştırmalar, psikolojik esnekliği ve duygusal işlemeyi kolaylaştırmanın ve ruminasyon ve kaçınmayı azaltmanın, majör depresif bozukluk gibi yerleşik psikopatoloji kalıpları ile karakterize edilen bozuklukların tedavisinde önemli olduğunu göstermektedir. Bu bulgular ile birlikte, tedaviye dirençli depresyon danışanları için bilişsel davranışçı terapi nüksün önlenmesi için temel bir terapötik hedef olarak psikolojik esnekliği vurgulamakta ve oldukça önemli kabul etmektedir (Yasinski ve ark., 2020). Silberstein ve arkadaşlarına (2012) göre, farkındalık, düşünceler, duygular ve eylemler arasındaki ilişkilerin benzersiz ve bütünleşik değerlendirmelerini oluşturarak bireye katkıda bulunabilmektedir. Psikolojik esneklik, şimdiki anı savunma olmadan tam olarak deneyimlemeye istekli olma ve bağlama bağlı olarak, hedefler ve değerler peşinde koşan davranışı sürdürme veya değiştirme olarak tanımlanmaktadır. Psikolojik açıdan esnek bir bireyin, istenmeyen olumsuz olaylara kontrol veya kaçınma temelli davranışlarla yanıt verme olasılığının daha düşük olduğu ve kişisel değerleriyle uyumlu bir şekilde yanıt verme olasılığının daha yüksek olacağı bilinmektedir (Silberstein ve ark., 2012). Ayrıca, davranış değişikliği için bir psikoterapi modeli olan kabul ve kararlılık terapisinin odak noktalarından bir tanesi psikolojik esnekliği güçlendirmektir. Bu terapi modeli, herhangi bir özel tanının belirtilerini ortadan kaldırmak yerine, insanların hayatlarını iyi yaşamak için esnek ve geniş yeterliliklere sahip olmalarına yardımcı olmayı hedeflemektedir. Çalışmalar kabul ve kararlılık terapisinin, yüksek riskli popülasyonlarda davranışsal bozuklukların yine psikolojik esnekliğin desteklenmesinden kaynaklandığını göstermektedir (Brandon ve ark., 2021).
Pandemi Süreci ve Psikolojik Esneklik
COVID-19 pandemisi bireylerin refahı için ciddi bir tehdit oluşturmakta ve birçok insanın dünya çapında zihinsel sağlık sorunlarından muzdarip olmasına neden olmaktadır (Wasowicz ve ark., 2021). COVID-19 pandemisi, hem hastalığın doğrudan kişilerarası maliyeti hem de yayılmasını ve etkisini azaltmak için uygulanan hükümet kısıtlamaları yoluyla, dünyadaki birçok insanın günlük yaşamını derinden değiştirdi (Dawson ve Golijani-Moghaddam, 2020).
Kroska ve arkadaşlarına (2020) göre, COVID-19 küresel pandemisi, ruh sağlığı işleyişini etkileyen çeşitli zorluklar sunmaktadır. Koronavirüse yakalanma ile ilgili korku ve zorluklara ek olarak, bireyler finansal zorluklar, sosyal izolasyon ve yalnızlık, çocuk bakımı kaybı, istihdamdaki değişiklikler, sağlık hizmetlerine erişimde sorunlar, sevdiklerinin ölümü ve pandeminin yörüngesini çevreleyen aşırı belirsizlikle karşı karşıyadır (Kroska ve ark., 2020).
Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, psikolojik sağlığın sürdürülmesinde psikolojik esnekliğin önemli bir rol oynadığını söyleyebiliriz. Psikolojik esnekliğin ana bileşeni anda kalmaktır ve çeşitli insan yeteneklerinden oluşmaktadır. Psikolojik esnekliği arttırmaya odaklanan kabul ve kararlılık terapisi, bir davranış terapisidir ve değişim sürecinin esnekliği arttırdığı kabul edilmektedir. Günümüz dünyasını şekillendiren pandemi süreci de insanların psikolojik esnekliğini etkileyen faktörler arasında yerini almaktadır.
Kaynaklar
Biglan, A. (2009). Increasing psychological flexibility to influence cultural evolution. Behavior and Social Issues, 18(1), 15-24. https://doi.org/10.5210/bsi.v18i1.2280
Brandon, S., Pallotti, C. ve Jog, M. (2021). Exploratory study of common changes in client behaviors following routine psychotherapy: Does psychological flexibility typically change and predict outcomes?. Journal of Contemporary Psychotheraphy, 51, 49–56. https://doi.org/10.1007/s10879-020-09468-2
Coyne, L. W., Gould, E. R., Grimaldi, M., Wilson, K. G., Baffuto, G. ve Biglan, A. (2020). First things first: Parent psychological flexibility and self-compassion during covid-19. Behavior Analysis in Practice, 14(4), 1092-1098. https://doi.org/10.1007/s40617-020-00435-w
Dawson, D. L. ve Golijani-Moghaddam, N. (2020). COVID-19: Psychological flexibility, coping, mental health, and wellbeing in the UK during the pandemic. Journal of Contextual Behavioral Science, 17, 126-134. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2020.07.010
Doll, H. A., Petersen, S. E. ve Stewart‐Brown, S. L. (2012). Obesity and physical and emotional well‐being: associations between body mass index, chronic illness, and the physical and mental components of the SF‐36 questionnaire. Obesity Research, 8(2), 160-170. https://doi.org/10.1038/oby.2000.17
Doorley, J. D., Goodman, F. R., Kelso, K. C. ve Kashdan, T. B. (2020). Psychological flexibility: What we know, what we do not know, and what we think we know. Social and Personality Psychology Compass, 14(12), 1-11. https://doi.org/10.1111/spc3.12566
Fledderus, M., Bohlmeijer, E. T., Fox, J. P., Schreurs, K. M. ve Spinhoven, P. (2013). The role of psychological flexibility in a self-help acceptance and commitment therapy intervention for psychological distress in a randomized controlled trial. Behaviour Research and Therapy, 51(3), 142-151. https://doi.org/10.1016/j.brat.2012.11.007
Kashdan, T. B. ve Rottenberg, J. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical Psychology Review, 30(7), 865-878. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2010.03.001
Keyes, C. L. M. (2005). Mental illness and/or mental health? Investigating axioms of the complete state model of health. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(3), 539. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-006X.73.3.539
Kroska, E. B., Roche, A. I., Adamowicz, J. L. ve Stegall, M. S. (2020). Psychological flexibility in the context of COVID-19 adversity: Associations with distress. Journal of Contextual Behavioral Science, 18, 28-33. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2020.07.011
Silberstein, L. R., Tirch, D., Leahy, R. L. ve McGinn, L. (2012). Mindfulness, psychological flexibility and emotional schemas. International Journal of Cognitive Therapy, 5(4), 406-419. https://doi.org/10.1521/ijct.2012.5.4.406
Twohig, M. P., Vilardaga, J. C. P., Levin, M. E. ve Hayes, S. C. (2015). Changes in psychological flexibility during acceptance and commitment therapy for obsessive compulsive disorder. Journal of Contextual Behavioral Science, 4(3), 196-202. http://dx.doi.org/10.1016/j.jcbs.2015.07.001
Usubini, G. A., Varallo, G., Granese, V., Cattivelli, R., Consoli, S., Bastoni, I. ve Molinari, E. (2021). The impact of psychological flexibility on psychological well-being in adults with obesity. Frontiers in Psychology, 12, 777. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.636933
Wąsowicz, G., Mizak, S., Krawiec, J. ve Białaszek, W. (2021). Mental health, well-being, and psychological flexibility in the stressful times of the COVID-19 pandemic. Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389%2Ffpsyg.2021.647975
Yasinski, C., Hayes, A. M., Ready, C. B., Abel, A., Görg, N. ve Kuyken, W. (2020). Processes of change in cognitive behavioral therapy for treatment-resistant depression: Psychological flexibility, rumination, avoidance, and emotional processing. Psychotherapy Research, 30(8), 983-997. https://doi.org/10.1080/10503307.2019.1699972