Yas Sürecinin 5 Adımı
Her birey mutlaka kayıplar yaşamıştır, yaşayacaktır. Yaşamımız boyunca pek çok çeşitli sebeplerle kayıp yaşarız. İşte yaşadığımız bu kayıplar karşısında verdiğimiz tepkilere ve duygulara ‘yas’ adını veriyoruz. Yas süreci ve gösterilen tepkiler bireyseldir ve herkes için farklı tepkilerdir.
Kaybettiğimiz kişinin, duygunun, ilişkinin, güvenin ve birçok temanın ardından “yas tutmak” yaşanması gereken doğal bir süreçtir. Kişi yas tutma sürecinde duygusal olarak bu kaybını (ayrılık, boşanma, iflas, ev vb. kayıplarda olabilir) ya da ölümü (ölümle gelen kayıplar) protesto eder.
Yas, en somut kaybın ardından fiziksel, duygusal, bilişsel, davranışsal ve tinsel boyutta verilen tepkilerin tümünü içeren bir süreçtir. Bir başka deyimle, somut düzlemde kaybedilen enerjinin başka bir boyutta anlam bulması için geçen süre olarak nitelendirilmektedir. Bu süreci doğal olarak yaşadığında, kişi kayıpla sağlıklı bir şekilde baş etmiş ve güçlenmiş olur.
Bilinçli olarak yas tutmaktan kaçınanların, kısa bir süre sonra veya sonrasında çeşitli fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklar yaşayarak yavaş yavaş normal yaşam işlevlerini aksattıkları gözlenmiştir. Yas tutma süreci normal ve doğal olsa da oldukça zor olabilir; atlatmak için zamana, cesarete ve desteğe gereksinim duyulur.
Aşağıda, çoğu insanın bir kayıp karşısında verdiği tepkileri görebilirsiniz:
Duygusal: Şok, üzüntü, öfke, suçluluk, suçlama, kaygı, korku, yalnızlık, yorgunluk, çaresizlik, uyuşma, isteksizlik, umutsuzluk, özgür hissetme
Fiziksel: Midede boşluk duygusu, kalpte ve boğazda sıkışma, gürültüye karşı duyarlılık, hissizlik, nefeste darlık, güçsüzlük
Düşünsel: İnanamama, düşüncede dağınıklık, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, rüyalar
Davranışsal: Uyku ve yeme bozuklukları, dikkatsiz veya takıntılı davranma, alkol ya da başka madde kullanma.
Yas Tutma Süreci
Kayıptan sonra yas sürecinde kişi kaybı kabullenip yaşamını yeniden düzenleyinceye kadar aşağıda görebileceğiniz çeşitli aşamalardan geçebilir. Bu aşamaların sırası, süresi ve yoğunluğu herkes için değişir.
İnkar: Kişinin hayatında sanki hiçbir şey yokmuş gibidir. Bir nevi şok gibi düşünülebilir. Kişi dirençlidir ve sanki durum onu hiç etkilemeyecekmiş gibi bir inkar durumu yaşamaktadır. Bu aşamalardan ilk aşama olan inkar aşamasında genellikle olay veya durum yok sayılır, başa gelmiş kabul edilmez, bir yanlışlık olduğu düşünülür.
Kızgınlık: Durumun değiştiği anlaşılmaya başlanır kişi kendisini öfkeli ve çaresiz hisseder. Öfke aşaması, inkar aşamasında devreye sokulmayan sorgulamaların devreye girmesi ile başlar. Üst üste gelen sorgulamalar neticesinde öfke vücudu ele geçirir. En bilinen soru “neden ben” sorusudur.
Pazarlık: Üzüntü ve boşluk duygusu iç içe geçmiştir. Kişinin bir anlam arayışı vardır. Pazarlık aşaması durumu kabul edilebilir seviyeye indirmek veya çıkarmak için girilen bir safhadır. Bu aşamada “madem olmuş, bari şöyle yapayım da durum biraz olsun iyiye döner”, “olan olmuş ama bir çıkış yolu belki var” tarzı düşünceler ve eylemler insana eşlik eder.
Depresyon: Durumun kalıcı olduğu ve geri dönüş olmadığı görülür. Bu durum kişiyi derinden etkiler. İçe kapanılabilir ya da dışa dönülebilir. Depresyondaki belirtiler kendini gösterir.
Kabullenme: Baş etme, uyum süreci ve olgunlaşma evresidir. Gündelik yaşantıya geri dönülür.
Bunlar hiç olmayacakmış gibi görünse de unutmayın kayıp yaşamın doğal bir parçası ve yas da bizim buna verdiğimiz doğal bir tepkidir. Artık klişe haline gelmiş olsa da doğru olan bir şey var: Zaman yaraları iyileştirir. Bu süreçte uzman desteği alarak sürecin daha hızlı ve farkındalık odaklı ilerlemesini sağlayabilirsiniz.
Kaynakça
http://www.journalagent.com/kuhead/pdfs/KUHEAD_6_1_8_13.pdf
http://www.bilgi.edu.tr/site_media/uploads/files/2011/05/16/brosur-kayip.pdf
http://www.psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/19/yas-sureci
https://ncc.metu.edu.tr/sites/default/files/kayipveyasturkce.pdf