Alışveriş Bağımlılığına Dair Öneri Kitap İncelemeleri
Alışverişkolik, Barış Önen Ünsalver
Alışverişkolik olmak ilk anda insana keyif veren ama beraberinde suçluluk hissini getiren bir tür bağımlılıktır. Psikiyatrist Barış Önen Ünsalver son yıllarda neden bu kadar bağımlı hale geldiğimizin cevabını ararken, sürekli tüketimin pompalandığı bir zamanda bizi alışverişe bu kadar tutkun hale getiren psikolojik sebepleri, kişilik tipleriyle alışveriş arasındaki ilişkiyi, alışverişkolik tiplerini, aşırı alışveriş davranışına eşlik eden psikiyatrik durumları ve alışveriş yapmaya dair güdülerimizi nasıl dizginleyebileceğimizden bahsetmektedir. Yazarın anlatımına göre yaşadığımız tüketmek için üretme toplumunda, paranın gerçekte alamadığı şeylerin alınabilir olduğu yanılsaması oluşturulmaya çalışılmaktadır. Takıntılı alışveriş davranışının kökeninde, olumsuz duygudurum, özgüven düşüklüğü, mükemmeliyetçilik, bir şey satın almanın biricikliği ve fırsatları ile ilgili sorunlu inanışlar, karar verme güçlükleri ve satın almanın oluşturacağı duygusal sonuçlarla ilgili yanlış inanışlar vardır. Alışverişkolik kitabı aslında çoğu şeyi “istediğimiz” için değil, “yönlendirildiğimiz” için satın aldığımızdan bahsetmektedir. Hedef kitlelerin reklam aracılığıyla manipüle edildiği ve o şeyleri istediklerine inandıklarına dikkat çekmektedir. Alışveriş ne zaman ciddi bir sorun haline geldi, bizi alışveriş yapmaya yönlendiren şeyler neler, takıntılı alışveriş yapan kişiler hangi davranışları gösterir ve genel kişilik tipleri nelerdir, aşırı alışveriş davranışının eşlik ettiği psikiyatrik ve nörolojik rahatsızlıklar nelerdir gibi soruların cevaplarını bulmak isteyenler için okunması tavsiye edilen bir kaynaktır.
Alışveriş Bağımlılığı: Bağımlılıktan Kurtulmak için Zorunlu Alışveriş ve Harcamaların Tedavisi, Jeffrey Powell
Alışveriş, gelişmiş ülkeler arasında aktif bir olgudur ve defalarca incelenmiştir. Araştırmacılar, erkekler ve kadınlar arasındaki alışveriş davranışlarındaki farklılıkları açıklamak amacıyla bunun bir "kadın dürtüsü" olduğunu söylemektedirler. Erkeklerin spor konusundaki aynı takıntısının, kadınların “Kara Cuma” indirimlerinde veya alışveriş merkezi açılışlarında çıldırmasıyla bağlantılı olabileceği söylemektedirler. İnsanın evriminde, erkek türün "avcı" olduğu bilinirken, kadınlar her zaman "toplayıcı" ya da yavruları için bir şeyler bulmakla görevli kişiler olmuştur. Bu bakış açısı oldukça indirgemeci olsa da hala geniş çapta tartışılmaktadır, ancak kesin olan bir şey var ki, alışveriş kadınları yıllar boyu etkisi altına alacak gibi görünmektedir. Ancak alışveriş bağımlılığı davranışı tam olarak kadınlara özgü değildir, çünkü erkek popülasyona bakıldığında büyük ekranlı televizyonlar, oyun oynamak için daha gelişmiş ve üst düzey bilgisayarlar, yüksek kalitedeki araçlara sahip olma arzularını net bir şekilde görmekteyiz. Bu nedenle, erkeklerin de pahalı alışveriş yapmaya dair eğilimleri fark edilir düzeydedir demek mümkündür. Ancak bu davranış, alışveriş pazarında erkekler için çok daha kısıtlı bir alan içermektedir. Kadınlar ise ne zaman, nerede ve ne olursa olsun alışveriş yapacak hale gelmiştir günümüzde. Bunun nedeni, erkeklerin alışverişi yalnızca belirli bir malın satın alınması olarak görmesi, kadınlar için ise tamamen farklı bir dünya olmasıdır. Jeffrey Powell alışveriş davranışına insanın içinde bulunan bir güdü olması nedeniyle getirdiği evrimsel bakış açısına ek olarak biyolojik ve psikolojik süreçleri de vererek anlatımını daha da kuvvetli bir hale getirmektedir. Yazarın okuyucuların kendilerine sormalarını istediği bir soru var: “Peki siz bu takıntı çizgisinin neresindesiniz?”. Alışveriş bağımlılığına dair kapsamlı bir okuma yapmak isteyenlere tavsiye edilmektedir.
Alışveriş Bağımlılığının Üstesinden Gelmenize Yardımcı Olacak Basit Adımlar, Colvin Tonya Nyakundi ve John Davidson
Kitap alışveriş bağımlılığı nedir, alışveriş bağımlısı olduğunuzu nasıl anlarsınız, alışveriş bağımlılığı hayatınızı nasıl olumsuz etkiliyor, alışveriş bağımlılığını yenmek için neler yapabilirsiniz, bir daha alışveriş bağımlısı olmamanızı nasıl sağlarsınız gibi konulara değinmektedir. İncelenen popülasyon Amerika olsa da dünya üzerinde milyonlarca insanda alışveriş bağımlılığı olduğundan bahsedilmektedir. Ancak, çok az insan bu sorunu yaşadığını ve bu nedenle yardıma ihtiyacı olduğunun farkında veya durumu kabul etmektedir. Alışveriş bağımlılığı, finansal durumu, yaşı, cinsiyeti veya bulunduğu yer ne olursa olsun herkesi etkileyebilen evrensel bir sorundur. Bazı insanlar alışverişe o kadar bağımlıdırlar ki diğer yükümlülüklerini unutmaktadırlar. Alışverişe bağımlı olduğunuzda, çocuğunuzun ücretleri, sağlık sigortası ve elektrik faturaları gibi diğer önemli finansal durumları göz ardı ederken gelirinizin büyük bir kısmını alışverişe harcayabilirsiniz. Eğer bir alışveriş bağımlısıysanız hiçbir şey için endişelenmenize gerek yok çünkü bu kitap okuduktan sonra bu tür bağımlılığı kolayca nasıl bırakabileceğinize dair adımlar da içermektedir. Kitap okuyucularına kendi kendine kılavuzluk edebilme becerileri kazandırmanın yanı sıra, kitabı okuduktan sonra bu davranışta bulunan diğer bireylere de yardım edebilmeleri noktasında cesaretlendirmektedir. Nyakundi ve Davidson, “ya tekrar alışveriş bağımlısı olursam?” şeklinde düşünen okuyucuların içini rahatlatacak düzeyde ipuçlarını anlatımlarının içerisine eklemektedirler. Alışveriş bağımlılığını yenme sürecinde kendine bir rehber edinmek isteyenler için okunması tavsiye edilmektedir.
Alışveriş Bağımlılığına Dair Dizi, Film ve Belgesel Önerileri
Jet Sosyete (Gizem Karakteri İncelemesi), 2018
Toplamda 3 sezondan oluşan Jet Sosyete dizisi Türk yapımı durum komedisi türündeki televizyon ve internet dizisidir. Profesyonel bir kadroya sahip dizi Gülse Birsel tarafından kaleme alınmıştır ve Türk dizi tarihinde unutulmayanlar arasında yerini almıştır. Dizide Gülse Birsel yani Gizem Özpamuk karakteri kendisini bir “moda ikonu” olarak görmektedir. Gizem’in cemiyet hayatı hep şık, hep modaya uygun, ama hep süslü, hep abartılıdır. Eşine ve oğluna çok düşkün bir karakterdir. Dizi zengin ve popülasyonun üst katmanındaki kişileri barındırması nedeniyle içerisinde birden fazla alışveriş bağımlısı, tüketim çılgını karakter barındırsa da Gizem içlerinde en belirgin olanıdır. Gizem ihtiyacı olmadığı halde gün boyu alışveriş yapan, pahalı ürünlerle kısa süre tatmin yaşayan gösterişli bir karakterdir. Kendi evinde dizinin diğer alışverişkolik karakterlerini bir araya topladığı “alışveriş terapisi” yapmasıyla da bilinmektedir. Bu sözde terapiye rağmen Gizem kendisiyle çelişmektedir. Karakterimiz kendisini ne zaman stresli veya sıkıntılı bir durumun içerisinde bulursa “acilen alışveriş yapıp rahatlamam lazım” repliğiyle meşhurdur. Dizi içerisinde alışveriş davranışı Gizem kadar bağımlılığa dönüşmemiş diğer karakterler tarafından Gizem’in bu davranışı “peşinden koşulan sahte davranış” olarak nitelendirilmektedir. Gizem’in ikili ilişkileri ve konuşmalarında da ana odağın “tüketim, alışveriş” gibi olgular üzerine yapılandırıldığını görmek mümkündür. Çevresindekiler tarafından içinde bulunduğu durumdan kurtarılmaya çalışanlara karşı, dizi içerisinde özellikle alışveriş sahnelerinde aldığı ürünler için “son bir çift”, “bu sonuncu” gibi söylemlerde bulunmasına karşın alışveriş eyleminin sonu gelmemektedir. Gizem’in alışveriş yapma davranışı; alışveriş yapamadığı zamanlarda inanılmaz bir düzeyde stres yaşaması, ihtiyacını karşılayamadığı zamanlarda asileşmeye başlaması, kontrol edilemeyecek düzeyde alışverişe dair bir dürtü hissetmesi ve alışveriş eyleminin ardından rahatlaması ile karakterizedir. Dizi izleyicisine bir alışveriş bağımlısının bakış açısından baktırırken, alışveriş bağımlılarının hayatlarındaki bir boşluğun yerini maddi ve somut bir diğer şeyle doldurmalarına dair alt metni çok iyi işlemektedir. Alışveriş bağımlılarının davranışlarını ve psikolojik açıdan nasıl bir düzeyde olduklarını izlemek isteyenler için izlenmesi tavsiye edilen Türk yapımı diziler arasındadır.
Bir Alışverişkoliğin İtirafları, 2009
Romantik komedi türünde olan film, Rabecca isimli baş karakterin alışverişe dair bağımlı davranışını ve bu bağımlı yaşantısını konu edinmektedir. Rabecca alışveriş yapma takıntısına sahip bir genç kadındır. Gördüğü her ürünü cezbedici bulan, gelir kaynağının üstünde alışveriş yapan, aldığı ürünler ile kısa süreli tatmin yaşayan, hep modanın peşinden koşturan ama gün sonunu mutsuz bitiren biridir. Gelir kaynağının aniden çökmesi ile mücadele eden Rebecca Bloomwood, sarhoş olduğu bir anda meydana gelen mektup-posta karışıklığından sonra istemedik bir şekilde bir finans dergisi için yazarlık işi bulmaktadır. Dikkate almadığı tüketici uyarıları hakkında ironik bir şekilde yazan Rebecca'nın yenilikçi karşılaştırmaları ve ekonomiye yönelik alışılmamış metaforları, eleştirel beğenisini, halk başarısını ve destekleyici patronu Luke Brandon'ın hayranlığını üzerine çekmektedir. Ancak uzun zamandır istediği ünlü moda dergisi Alette için yazma hedefine yaklaşırken, gerçek hırslarını ve takıntılarını sorgulamaktadır. Bu prestijli dergide artık işin dalgasının geçilmeyeceğinin bilincinde olan Rabecca’nın "alışverişkolik" durumunun üstesinden gelmenin ona gerçek mutluluğu getirip getirmeyeceğini belirlemesi gerekmektedir.
Alışverişkolikler Çılgın İsrafçılar (TRT Belgesel), 2017
Alışverişkolikleri mercek altına alan belgesel, her bir bölümde harcamaları onlar için sorun oluşturan kadınları konuk etmektedir. Program alışverişkoliklerin davranışlarını düzeltmeyi ve onlara yeni bir başlangıç sunmayı hedeflemektedir. Belgeselin bir bölümünde ele alınan kadınlardan biri, ev sahibi tarafından kovulmuştur ve boğazına kadar borca batmış haldedir. Satoo son birkaç yıl içerisinde ödeyemeyeceği borçların altına girmiş bir haldedir. Onun için her şey 18 yaşında ailesinin yanından ayrılmasıyla başlamıştır. Bazı mağazalardan borçlanarak kıyafet alabileceğini öğrenen Satoo belli bir zaman sonra işleri planladığı şekilde idare edememeye başlamıştır. Ailesi çok para kazanmayan Satoo, ailesinin yanından ayrıldıktan sonra o zamana kadar sahip olamadığı her şeye sahip olmak için sıklıkla alışveriş yapmaya başlamıştır. Ancak belli bir süre sonra bu tüketim çılgınlığı ve israf davranışları Satoo’nun hayatına olumlu bir şey katmamıştır. Belgeselde iki uzman tarafından ziyaret edilen Satoo’ya birkaç farklı test ve uygulama yapılmaktadır. Bunun nedeni Satoo’nun savurganlığı ve tüketim davranışının altındaki nedeni belirlemektir. Satoo’ya göre kazandığı parayı harcamak yaşadığının göstergesidir. Satoo’nun tüketim ve savurganlık davranışlarının altında ailesinin parayla ilgili yaşadığı krizlerin ve onun almaya dair olan davranışlarının aile içinde sıklıkla sorgulanmasının yattığını görmekteyiz. Hayatta olduğunu ve nefes aldığını ancak eline geçen parayı harcamada bulan Satoo geçmişe dair tüm bağlarını ve onu bu hale getiren davranışlardan kurtulmak istemektedir. Satoo’nun israfçılık ve savurganlık hikayesine eşlik eden iki uzman ile gerçekleştirilen belgeselin alışverişkolik bir bireyi daha iyi anlamlandırabilmek açısından izlenmesi tavsiye edilmektedir.