Bedensel Belirti Bozukluğuna Dair Kitap Önerileri
Hepsi Kafanızda mı? Hayali Hastalıkların Gerçek Hikayeleri, Suzanne O’Sullivan
“Hepsi Kafanızda mı?” yanlış anlaşılan psikosomatik bozukluklar dünyasına bir nöroloğun anlayışlı ve şefkatli bakışını yansıtan bireysel vaka öykülerini içermektedir. Kitabın Türkçe çevirisi henüz bulunmamaktadır. Chatto ve Windus yayınevi tarafından 2015 yılında basılan kitap, anekdota denk gelen özenle seçilmiş klinik öykülerden oluşan bölümlerden oluşmaktadır. Danışman nörolog Dr. Suzanne O'Sullivan, açıklanamayan nöbetleri dışında mükemmel bir hayata sahip Avukat Camilla; işyerinde temizlik spreyi yüzünden gözleri kör olan Yvonne; gelecek vaat eden bir dansçı olan ama şimdi kendilik arafında sıkışıp kalmış Rachel ve yetişkin hayatı boyunca hasta olan Pauline gibi hastalarla okuyucuyu psikosomatik hastalık dünyasında bir yolculuğa çıkarmaktadır.
Çoğumuz, gizlice hayran olduğumuz kişiyle göz göze geldiğimizde kalbimizin nasıl çırpındığını ya da yapmak istemediğimiz sunuma başlarken alnımızdaki teri fark etmişizdir. Ancak çok azımız, vücudumuzun duygulara verdiği tepkilerin bazen ne kadar dramatik ve aşırı olabileceğinin farkındayız. Somatik hastalarda acı, bedensel şikayetlerin yaşanmasıyla sınırlı değildir. Aynı zamanda yüksek sağlık kaygısı ve kontrol davranışı gibi psikolojik ve davranışsal yönleri de gerektirir. Çoğu hastada acı çekmeye bedensel sıkıntı deneyiminin kendisi hakimdir, ancak bazılarında kaygı onların ıstırabının merkezinde yer alır ve bedensel belirtiler önemsizdir (Henningsen, 2022). O'Sullivan, bu gizemli semptomların ardındaki gizli stresleri ortaya koyarken, hassas bir konuya sabır ve anlayışla yaklaşmaktadır. Psikosomatik bozukluklarla ilgili tabuları ele alıyor ve bize "her şeyin kafamızda olduğunu" öğretmektedir.
Hastalık Hastası, Moliere
Hastalık Hastası, klasisizmin temsilcilerinden Moliere tarafından komedi-bale türünde yazılmış olan üç perdelik müzikal komedidir. Moliere’in son eseri olan bu oyun yazarının verem hastalığına yakalandığı ve hastalığının en son evresinde olduğu zamanlarda yazılmış ve sahnelenmiştir. Oyunda kendisini sürekli olarak hasta zanneden zengin bir adamın kötü niyetli doktorlar ve eczacılar tarafından sömürülmesi konusu işlenmiştir. Hastalık hastası olan bu kişiler, yeterli tıbbi tetkikler yapılması ve herhangi bir hastalığa rastlanmamasına rağmen sürekli kendilerini dinler ve doktor doktor dolaşırlar. Duydukları her hastalığın kendilerinde de olabileceğini düşünür ve sürekli kaygılanırlar. Bedensel şikâyetleri hiçbir zaman bitmez, sürekli televizyonların sağlık programları, internet ve forum siteleri ile gazetelerin sağlık köşelerini takip ederler. Yakınma ve şikâyetleri öyle bir noktaya varır ki hem kendilerinin hem de çevrelerinin yaşam enerjisini tüketirler.
Psikopatoloji, somatik belirtilerin sözde psikolojik kaynağında değil, bireyin onlara tepki gösterdiği ve onlarla başa çıktığı uyumsuz ve tatmin edici olmayan şekillerde yatmaktadır. Somatik belirtilerin temel kaynağı, hastanın belirtilere verdiği tepkiden daha az önemlidir (Barsky, 2016). DSM-5 tanı kriterinde de yer aldığı üzere sağlıkla ilgili kaygılarla ilişkili aşırı düzeyde düşünceler, duygular ya da davranışların bulunması ana karakterde ve bu davranışlarının kötü niyetli insanlar tarafından nasıl sömürüldüğü göze çarpmaktadır (Frances, 2013).
Hastalık Hastası Olmak, Rob Willson ve David Veale
“Hastalık hastası” olanlar gerçekte bir sağlık sorunu olmamasına ve bu konuda doktorlar tarafından güvence verilmesine rağmen ciddi bir hastalığı olduğuna veya olacağına inanan, bunu bir saplantı haline getirenlerdir. Hastane veya muayenehanelerde ömür tüketen, olmadı internette araştıran, sürekli güvence arayan “sağlık kaygısı” sahibi bu kişiler hem kendilerine hem de çevrelerine hayatı zehrederler. Bu kaygı strese, stres panik ve depresyona ve giderek pek çok gerçek sağlık sorununa yol açar. Oysa “hastalık hastası” olmak bir sağlık sorunudur ve doğru bir teşhisin ardından tedavisi mümkün olan bir psikolojik rahatsızlıktır. Belirti veya belirtilerin hastaların günlük işleyişi üzerinde önemli bir olumsuz etkisi olduğunda bir bozukluk haline gelir (Cozzi ve Barbi, 2018).
İkisi de bilişsel davranışçı terapisi uzmanı ve psikiyatrist olan Rob Wilson ve David Veale sorunu tanımlayıp, kaynaklarını açıkladıktan sonra bilişsel davranış tekniklerinin uygulandığı pratikler ve egzersizler yardımıyla nasıl üstesinden gelineceğini de anlatmaktadırlar.
Bedensel Belirti Bozukluğuna Dair Film/Dizi/Belgesel Önerileri
Hastalık Hastası (Super Condriaque), 2014
Yönetmenliğini Dany Boon’un üstlendiği Hastalık Hastası filmi 2014 yılında vizyona girmiştir. Ana karakter Romain Faubert 39 yaşında, bekar ve hastalık hastası olan bir tıp fotoğrafçısıdır. Sürekli gittiği doktoru Dimitri, onun bu açıklanamayan somatik belirtilerine ve hastalık hastası olma durumuna müdahale etmek için bin bir yol dener. Bu belirtileri başta Romain’in yalnızlığına atfeden Dimitri daha sonra yolu mülteci kampında bulur. Gerçekten acı çeken insanların Romain’e iyi gelebileceğini düşünür fakat hiçbiri işe yaramaz. Bu açıklanamayan somatik belirtileri olan hastalar, iş yerinde yüksek devamsızlık sıklığı, günlük aktivitelerdeki sınırlamalar ve daha düşük genel sağlık algısı dahil olmak üzere yaşam kalitesinde de bir düşüş yaşarlar (Erkic ve ark., 2017). Filmde ana karakter de günlük buluşmalarında ve iş hayatında kalite düşüşü yaşar.
Kız Arkadaşım (My Girl), 1991
My Girl, yönetmenliğini Howard Zieff'in yaptığı, senaryosunu Laurice Elehwany'nin yazdığı 1991 ABD yapımı komedi-dram filmidir. Film, 1972 yazında Pennsylvania'da yaşayan Madison isimli 11 yaşındaki bir kızın hikayesini anlatmaktadır. Küçük kız, annesinin vefatından sonra ölümle ilgili bir saplantı geliştirmiş olup hasta olmadığını garanti eden doktorunu sık sık ziyaret etmektedir. Küçük kızın yaşadıklarının bu patolojik durumuna sebebiyet verdiği akla gelmektedir. Kadın cinsiyeti, madde bağımlılığı, kaygı ve depresif bozukluklar ve travmatik olaylar gibi değişkenler, yeni bir somatoform bozukluk başlangıcı riskinin artmasına katkıda bulunmaktadır (Limburg ve ark., 2017). Bu risk faktörlerini yaşayan ve tipik olarak somatizasyon yaşayan küçük kız, hastalıklı olmasından sürekli bir endişe duymaktadır.
Beden Konuşmaları Somatizasyon Hikayeleri (Body Talk: Stories of Somatization), 2014
Bu belgeselde, somatizasyon yaşayan bir çocuğun ve bir gencin yolculuğu anlatılmaktadır. Başlangıçta kafa karışıklıkları, belirtileri nasıl anladıkları ve daha iyi olma çalışmaları hakkında konuşmaktadırlar. Sonuç olarak hayatlarının nasıl olumlu yönde değiştiğinden de bahsetmektedirler. Ebeveynleriyle de röportaj yapılıp hikâyeyi kendi bakış açılarından anlatmaları istenmektedir. Hastalığın yapısını anlamada oldukça faydalı olan bu belgesel, hastalığın başlangıcı, gidişatı ve tedavisi hakkında eşsiz bilgiler sunmaktadır.
Somatik belirti bozukluklarında sınır eksikliği; kavramsal açıklık, psikososyal nedensellik ve psikolojik müdahalelerin etkinliği üzerine olan aşırı vurgu sebebi ile karmaşıktır (Somashekar ve ark., 2013). Belgeselde de bahsedildiği üzere müdahale çocukların, gençlerin ve ailelerinin somatizasyonlarının nedenlerini, işleyişini ve sağlığını yeniden kazanmak için somatik belirtilerini nasıl yöneteceklerini anlamalarına yardımcı olmaktadır.
Kaynaklar
Barsky, A. J. (2016). Assessing the new DSM-5 diagnosis of somatic symptom disorder. Psychosomatic Medicine, 78(1), 2-4. https://doi.org/10.1097/PSY.0000000000000287
Cozzi, G. ve Barbi, E. (2018). Facing somatic symptom disorder in the emergency department. Journal of Paediatrics and Child Health, 55(1), 7-9. https://doi.org/10.1111/jpc.14246
Frances, A. (2013). DSM-5 somatic symptom disorder. The Journal of Nervous and Mental Disease, 201(6), 530-531. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e318294827c
Henningsen, P. (2022). Management of somatic symptom disorder. Dialogues in Clinical Neuroscience, 20(1), 23-31. https://doi.org/10.31887/DCNS.2018.20.1/phenningsen
Erkic, M., Bailer, J., Fenske, S. C., Schmidt, S. N., Trojan, J., Schröder, A. ve Mier, D. (2017). Impaired emotion processing and a reduction in trust in patients with somatic symptom disorder. Clinical Psychology & Psychotherapy, 25(1), 163-172. https://doi.org/10.1002/cpp.2151
Limburg, K., Sattel, H., Dinkel, A., Radziej, K., Becker-Bense, S. ve Lahmann, C. (2017). Course and predictors of DSM-5 somatic symptom disorder in patients with vertigo and dizziness symptoms–A longitudinal study. Comprehensive Psychiatry, 77, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2017.05.003
Somashekar, B., Jainer, A. ve Wuntakal, B. (2013). Psychopharmacotherapy of somatic symptoms disorders. International Review of Psychiatry, 25(1), 107-115. https://doi.org/10.3109/09540261.2012.729758