Özgül Fobi Hakkında Kitap Önerileri
Korkunun Psikolojisi, Christophe Andre
Korku duygusunun hem yararlı olduğu hem de yıprattığı bilinmektedir. Hayatta kalmamız için ona borçlu olduğumuz gibi aynı zamanda da hayatımıza engel teşkil edebilmektedir. İlerleyen boyutlarıyla fobi gibi kaygı bozukluklarına da sebep olabilmektedir. Fransa’nın en iyi korku ve fobi uzmanlarından biri olan Christophe André bu kitabında, kendi terapi seanslarından yola çıkarak korkunun biyolojik ve evrimsel yönünü gözler önüne sermektedir. Korkunun Psikolojisi; fobileri, korkuları ve kaygıları beslendikleri kaynaklarla birlikte ele alarak tanımlayan, çözüm ve müdahale yolları sunan, herkesin anlayabileceği bir dille yazılmış başlangıç seviyesinde bir kitaptır. Fobisi olan insanlar için hastalığın özünün nasıl olduğunu yansıtmakta ve farklı bir bakış açısı sunmaktadır.
Kaygıyla Başa Çıkmak, Anna Williamson ve Dr. Reetta Newell
Anna Williamson dışarıdan bakanların hayranlıkla izlediği, başarılı bir TV programcısı iken bir gece aniden bir panik atak krizi geçirir ve hayatında yeni bir dönem başlar. Kalp çarpıntıları, sırılsıklam avuç içleri, bunaltı, nefes darlığı ve pek çok fiziksel ve psikolojik belirtiyle ilerleyen süreç sonucunda kendi deneyimleri ve klinik psikolog Dr. Reetta Newell’ın da katkılarıyla çeşitli kaygılardan ve panik ataklardan yakınan kişilere uygulaması kolay bir rehber sunmaktadır. Sık sık kendi kaygı öyküsüne yaptığı atıflarla empati ve ümit düzeyi son derece yüksek bir bakış açısı ortaya koymakta, pratik öneriler sunmaktadır. Kitapta da önerildiği üzere bilişsel davranışçı terapinin, kaygı bozuklukları da dahil olmak üzere pek çok zihinsel sağlık bozuklukları için etkili olduğu gösterilmektedir (Kaczkurkin ve Foa, 2022). Kaygı bozuklukları altında ele alınan fobilerin de müdahale yöntemlerinde bilişsel davranışçı terapinin etkililiği kitapta gösterilmektedir. Fobilerinizle mücadelede her an yanınızda olacak pratik önerilerin ve kaygılarınıza karşı özgüven elde etmenin yollarını öğrenmek isteyen kişiler bu kitabı mutlaka okumalıdır.
Korku ve Kaygı Çözümleri, Dr. Friedemann Schaub
Olimpos Yayınlarından 2017’de çıkan kitap Dr. Schaub’un korku ve kaygıyı yenmede bilinçaltından yararlanmamız gerektiğine dair çözümlerini içermektedir. Dr. Schaub’a göre kaygı ve korkularımızın üstesinden gelmek hem en zorlayıcı duygularımızın kaynağı hem de bu duyguların bilgeliğinin anahtarı olan bilinçaltımızda yatmaktadır. Korku ve kaygıları yenme sürecinde bilinçaltıyla iş birliği yapılmasını konu eden bu kitapta, Friedermann Schaub okuyucuların uygulayabileceği önerilerde bulunmaktadır. Korku ve kaygı çözümlerine odaklanan bu kitap bireylerin farkındalığını arttırarak potansiyellerini ortaya çıkarmaktadır. Kitapta yer alan bölümlerdeki öneriler bilinçli bir şekilde bilinçaltımızda yer alan korku ve kaygılarımızın sebeplerini nasıl bulup anlayacağımızı göstermektedir. Ayrıca geçmişin duygusal engellerinden kurtulup dünyaya olduğumuz şekilde nasıl katılabileceğimizi de göstererek kendi potansiyelimizin farkına varmamızı sağlamaktadır.
Özgül Fobi Hakkında Dizi, Film ve Belgesel Önerileri
Toprak Altında, 2010
Toprak Altında, İspanyol film yapımcısı Rodrigo Cortes’in yönettiği ve başrollerinde Ryan Reynolds’un yer aldığı 2010 yapımı filmdir. Filmde Paul Conroy isimli Irak’ta görev yapmakta olan Amerikan askerinin yaşadıkları anlatılmaktadır. Paul, uğradığı bir saldırı sonrası gözünü ahşap bir tabutta canlı canlı gömülmüş bir şekilde açar. Yanında sadece bir cep telefonu, bir çakmak, el feneri, bıçak ve kurşun kalem bulunmaktadır. Paul’un bu korkunç tuzaktan çıkmak için tek kaynağı ise kendisine güvenmesidir. Klostrofobisi olan karakterin yaşadığı zorluklar filmde gösterilmektedir. Aynı zamanda filmin başrolü Ryan Reynolds da bu fobiden yakındığı için çekim boyunca sağlık görevlileri sette bekletilmiştir.
Özgül fobi, her ne pahasına olursa olsun kaçınılan ve büyük sıkıntıya sebep olan belirli bir nesne veya durumdan aşırı, mantıksız bir şekilde korkma ile karakterizedir (Choy ve ark., 2007). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı olan DSM-5’e göre fobiler beş alt kategoriye ayrılmaktadır: Hayvan (örümcek, yılan), doğal çevre (yükseklik, su), durumsal (kapalı alan), kan enjeksiyon yaralanma (kan, diş hekimi), vb. (American Psychological Association, 2013). Filmdeki karakter de durumsal bir özgül fobi olan klostrofobi yaşamaktadır. Filmde zaman geçtikçe kumların yükselmesi onu daha zor duruma sokmuştur. Fobinin öznesi değişse de verilen tepkilerin genelde benzer oluşundan dolayı fobi anında olan bir insanın yaşayabileceği fiziksel ve zihinsel belirtileri görmemiz açısından oldukça önemli bir filmdir.
Salgın (Contagion), 2011
Salgın, Steven Soderbergh’in yönettiği, Scott Z. Burns’ün senaryosunu yazdığı 2011 yapımı Amerikan dram, bilim kurgu ve gerilim türündeki filmdir. Filmin konusunu hava yoluyla bulaşan ve birkaç gün içinde öldüren ölümcül bir virüs salgının başlaması oluşturmaktadır. Dünyanın önde gelen uzmanlarının bir araya gelerek salgına çare bulmaya çalışması işlenmektedir. Aynı zamanda virüsten daha hızlı yayılmakta olan panik haline de çare bulmaları gerekmektedir. Salgın süresince halkta görülen histeri, aşı fobisi, sosyal kaygı, kaygı bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk gibi psikolojik rahatsızlıklar da filmde işlenmektedir.
Korku duygusu, dışsal bir tehlikeye karşı verilen duygusal ve fiziksel bir tepkidir (Schowalter, 1994). Her insanda olan korku duygusu normaldir ve salgın gibi bir durumda insanların korkması ve paniklemesi de normaldir. Tıpkı bir salgın hastalık gibi gülmek bulaşıcı olduğu kadar korkular da bulaşıcı olabilir ve kişiden kişiye yayılabilir. Filmin kapağında da yazdığı üzere “hiçbir şey korku kadar hızlı yayılamaz”. Korku ne kadar normal bir durumsa ve bazen bizleri koruyor olsa da fobi için aynısı söylenemez. Kişinin hayatını ve yaşamını etkileyen ölçüde bir fobi tehlikeli olabilmektedir. Filmde salgından dolayı aşı olması gereken bazı insanların aşı fobisi sebebiyle aşı olamadığı görülmektedir. Özgül fobinin kan enjeksiyon yaralanma alt alanında bulunan aşı fobisi, salgın hastalık gibi ölümcül bir durumda bile bu insanların ne kadar dirençli olabileceklerini ve fobik durumdan ne derece kaçınabileceklerini bize göstermektedir.
Ölüm Korkusu, 1958
Ölüm Korkusu, 1958 Amerika yapımlı bir filmdir. Fransız yazarlar Pierre Boileau ve Thomas Narcejac'ın 1954'te birlikte yazdıkları ‘’Vertigo: Ölüler Arasında’’ adlı romandan uyarlanan filmin yönetmen koltuğunda Alfred Hitchcock oturmaktadır. Filmin baş karakterinde bir kaygı bozukluğu bulunmaktadır. Yüksek yerlerde bulunmaktan aşırı derecede korku ve endişe duymakta, yüksek binalara çıktığında başı dönmektedir. Yani bir tür "yükseklik korkusu" vardır. San Francisco’da polislik yapan Dedektif Scottie, bir suçluyu kovalarken damdan düşen iş arkadaşını kurtaramaz, iş arkadaşı ölür ve bu olaydan sonra yükseklik fobisi oluşur. Yükseklik fobisi doğal çevre alt başlığına girmekte olup tıpta akrofobi olarak adlandırılmaktadır. Akrofobik davranış, yüksek binalarda bulunan merdivenler, teraslar, daireler, ofisler, bazen köprüler ve asansörler dahil olmak üzere çeşitli yükseklikle ilgili durumlardan kaçınmayı içermektedir. Akrofobisi olan bireyler hareketlerinde aşırı derecede bozulmuş ve kısıtlı hissederler. Bu aynı zamanda onların sosyal yaşantısını da etkilemektedir (Coelho ve Wallis, 2010). Fobisi olan insanların yaşamlarının ne kadar kısıtlanabileceğini ve fobik durumun oluşmasında tetikleyici yaşam olaylarının önemini görmemiz açısından önemli bir filmdir.
The Big Bang Theory, 2007
2007 yılında yayınlanmaya başlayan "The Big Bang Theory" adlı durum komedisi türündeki bu dizi, bir üniversitede çalışan dört yakın arkadaşın günlük hayatlarında başlarından geçen olayları konu almaktadır. Bu arkadaş gurubundaki başkarakterlerden biri olan Sheldon isimli karakter özgül fobiye sahip bir bireydir. Sheldon’ın özgül fobisi ve yaşadığı kaygı kuşlardan kaynaklanmaktadır. Aynı odada olmayı bırakın, kapalı olan pencerenin dış pervazına konan bir kuştan bile kaygı duyan Sheldon, ornitofobiye (kuş korkusu) sahip olan bir bireydir. Dizi durum komedisi türünde olması nedeniyle Sheldon adlı karakterin bu fobisini izleyiciye eğlenceli bir dille aktarmaktadır.
The Monk (Keşiş), 2002
2002 yılında gizem komedi türünde yayınlanan "Keşiş" dizisi Adrian Monk isimli bir polis memurunun eşi öldükten sonra işini kaybetmesi ve sonrasında özel bir dedektif olarak çalışmaya başlamasını konu edinmektedir. Adrian karakteri birkaç sıra dışı özgül fobiye sahip olan bir bireyi canlandırmaktadır. Özellikle arılardan korkan Adrian, bu fobisi ile birlikte sütten ve güzel kadınlardan da korkmaktadır. Kurmaca bir yapım olmasından dolayı dizide Adrian adlı karakterin sahip olduğu fobiler yüzünden günlük hayatta karşılaştığı durumlar, arılardan tabana kuvvet kaçmak gibi, bir komedi unsuru olarak kullanılmış ve eğlenceli bir dille anlatılmaktadır.
Specific Phobia (Özgül Fobi), 2022
Dr. Kerris Dillon tarafından yayınlanan bu belgeselde özgül fobinin ne olduğu ve hangi kategorilere ayrıldığı anlatılmaktadır (2022). Özgül fobinin belirtilerini ayrıntılı bir şekilde anlatan Dr. Kerris Dillon bir insanın özgül fobi tanısı almak için sahip olması gereken kriterleri de açıklamaktadır. Kişinin belli bir olaya veya nesneye karşı ani, kontrol edemediği bir kaygı veya korku duyması gerektiğinin altını çizen Dr. Kerris, örnek olarak uçmak, bıçak ve kan görmek gibi örnekler vermektedir. Buna ek olarak, bireyin bu kaygı ile baş etmek için kendisinde o kaygıyı yaratan durumdan veya nesneden her ne pahasına olursa olsun kaçınmaya çalışacağını söylemektedir. (Bu belgesel özgül fobiye sahip olan insanların, kendi fobileri ile nasıl başa çıkabileceklerine dair örnekleri görebileceği ve kendi fobilerinin belirtilerini daha iyi anlayabilecekleri faydalı bir içeriktir.)
Phobia, Causes, Signs and Symptoms, Diagnosis and Treatment (Fobi, Nedenleri, Belirtileri, Tanı ve Müdahale Yöntemleri), 2021
Bu belgeselde fobinin tanımı ve fobi çeşitleri anlatılmaktadır. Belgeselde bir tür kaygı bozukluğu olarak tanımlanan fobi, belli bir nesne veya duruma karşı hissedilen aşırı korku ve kaygı olarak belirtilmektedir. Fobisi olan insanların yaklaşık yüzde yetmiş beşinin birden fazla fobiye sahip olduğu belirtilen belgeselde üç farklı fobi kategorisinden bahsedilmektedir (Medical Centric, 2021). Bu kategorilerden bir tanesini özgül fobi oluşturmaktadır. Özgül fobi belirli bir hayvan, doğal afet veya yaralanma gibi durumlara karşı hissedilen ve kontrol edilemeyen kaygıya sebep olan fobilerdir. Bu belgeselde bunlar arasında insanlarda en sık rastlanan özgül fobilere; örümcek korkusu, yılan korkusu ve yükseklik korkusu örnek olarak verilmektedir. Özgül fobiye müdahale yöntemlerinden de bahsedilen bu belgesel, özgül fobiye dair bilgi edinmek isteyen kişiler için faydalı bir kaynaktır.
Kaynaklar
American Psychological Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5. Bs.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Choy, Y., Fyer, A. J. ve Lipsitz, J. D. (2007). Treatment of specific phobia in adults. Clinical Psychology Review, 27(3), 266-286. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2006.10.002
Coelho, C. M. ve Wallis, G. (2010). Deconstructing acrophobia: physiological and psychological precursors to developing a fear of heights. Depression and Anxiety, 27(9), 864-870. https://doi.org/10.1002/da.20698
Kaczkurkin, A. N. ve Foa, E. B. (2022). Cognitive-behavioral therapy for anxiety disorders: An update on the empirical evidence. Dialogues in Clinical Neuroscience, 17(3) https://doi.org/10.31887/DCNS.2015.17.3/akaczkurkin
Kerris Dillon. (20 July 2022). Specific Phobia [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=KcM1YY3VPa4
Medical Centric. (19 April 2021). Phobia, Causes, Signs and Symptoms, Diagnosis and Treatment [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=E705zO58SnQ
Schowalter, J. E. (1994). Fears and phobias. Pediatrics in Review, 15(10), 384-388. https://doi.org/10.1542/pir.15-10-384