Şizotipal Kişilik Bozukluğa Dair Kitap Önerileri
Schizotypal Personality, Adrian Raine, Todd Lencz, Sarnoff A. Mednick
Cambridge University Press tarafından 1995 yılında yayımlanan bu kitap, şizotipal kişiliği incelemeye odaklanmış ve mevcut bilgilerimize kapsamlı bir genel bakış sunmaktadır. Bu bozukluğa ve bu bozukluğu yaşayan kişilere dair farklı bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Kitabın ana temasını, şizotipal bozukluğun anlaşılmasına ve şizofreni ile ilişkisine yönelik kategorik ve boyutsal yaklaşımların dünyanın önde gelen araştırmacılarından bazıları tarafından araştırılması oluşturmaktadır. Kitap ayrıca genetik, nörogelişim, değerlendirme, psikofizyoloji, nöropsikoloji ve beyin görüntüleme incelemelerini de içermektedir. Fenomenolojik, psikolojik ve nörobiyolojik bakış açılarından şizotipal bozukluğun ne olduğuna ve tutarlı etiyolojik modeller geliştirmeye yönelik katkılar sunan bu kitap, hem kişilik bozukluğu ile ilgilenenler için hem de bu alanda çalışan araştırmacılar için yetkili bir kaynak olarak hizmet etmektedir. Şizotipal kişilik ve bu bozukluğa sahip kişiler hakkında bilgi edinmek için oldukça yararlı bir kaynaktır. Kitabın Türkçe çevirisi bulunmamaktadır.
Kardeşimin Hikayesi, Zülfü Livaneli
Kardeşimin Hikayesi, Doğan Kitap yayınevi tarafından Nisan 2013'te yayımlanmış olan bir Zülfü Livaneli romanıdır. Romandaki olaylar İstanbul’un Çatalca ilçesindeki eski adı ile Podima olan Yalıköy’de geçmektedir. Köyde yaşanan bir cinayet üzerine olayı araştırmak için bir gazeteci köye gelir ve ilk olarak Ahmet Arslan’ın kapısını çalar. Ahmet Arslan cinayetin olduğu gece davette yer alan davetlilerden sadece biridir. Ahmet Bey ile yapılan konuşmalar git gide Ahmet Bey’in geçmişine gider. Ahmet Bey genç yaşta anne ve babasını bir kazada kaybetmiştir. Kaza sonrası kardeşi ile dedesinde kalmışlardır. Ahmet elektrik, kardeşi Mehmet ise inşaat mühendisidir. Ahmet bey kazada aynı zamanda doku duyusunu da kaybetmiştir. Şimdi ise köpeği Kerberos ile yaşamaktadır. Gazeteci ile Ahmet Bey’in sohbetleri artık cinayetten çıkmış daha çok Ahmet Bey’in kardeşinin hikayelerine dönmeye başlamıştır. Romandaki karakterin yaşadığı algısal yanılsamalar sebebiyle gördüğü halüsinasyonlar, mor tavşanlar, minarelerin su içmesi gibi detaylar, şizotipal kişilerin yaşadığı halüsinasyonlara örnek oluşturması açısından önemlidir. Şizotipal kişilerin davranış ve inançlarını da etkileyen bu algı yanılsamaları, halüsinasyon ve batıl inançlar kitapta bolca işlenmiştir.
Şizotipal Kişilik Bozukluğa Dair Film, Dizi ve Belgesel Önerileri
What is Schizotypal Personality Disorder? Todd Grande, 2017
Bu belgeselde Dr. Todd Grande, şizotipal kişilik bozukluğunu anlatmaktadır. Belgeselde öncelikle şizofreni ile karıştırılmaması ve kümesinde bulunan diğer kişilik bozuklukları ile olan benzerlikleri görmemiz açısından DSM-5 şizotipal kişilik bozukluğu tanı kriterlerinden bahsedilmektedir. Şizotipal kişilerin tanı kriterlerinden olan referans fikirlerinin sanrısal inançtan yoksun olduğundan bahsedilmektedir. Garip konuşma kriterinin ise tutarsızlık seviyesine yükselmediği belirtilmektedir. Şizotipal kişilik bozukluğu olan kişilerin genetik bilgi işleme, nörogörüntüleme ve nörokimyasal çalışmalara dayanarak şizofreni ile fenomenolojik ve belki de fenotipik olarak ilişkili olduğu düşünülmektedir (Cadenhead ve ark., 1999). Belgeselde de şizofreniye yakınlığı ve benzer belirtilerinin hafif düzeyde seyrettiği açıklanmaktadır.
Karanlık Yolculuk (Donnie Darko), 2001
Karanlık Yolculuk, 2001 yapımı olup yönetmenliğini Richard Kelly’nin üstlendiği fantastik filmdir. Filmin ana karakteri Donnie Darko, asi ruhlu bir lise öğrencisidir. Film, bir uçak motorunun binlerce metre yüksekten tam da onun odasına düşmesinden sonraki 28 günü anlatmaktadır. Şansının yardımıyla kurtulduğu kazadan sonra, Donnie bazı olayları önceden sezebildiğini fark etmeye, düş olup olmadığını anlayamadığı tavşan kostümü giymiş bir adamı görmeye başlar. Çevresiyle uyum sorunu yaşayan genç, ailesinin ve okulun kendisi için çizdiği yoldan ayrılıp, esrarengiz misafirinin izinden gidecektir. Filmde şizofreni ve şizotipal örüntüler fantastik bir biçimde işlenmiştir. Şizotipal kişilik bozukluğu veya şizotipal özelliklere sahip hastaların sık görülen şikayetleri dikkat/bilişsel güçlükler, sosyal kaygı, başkalarıyla “bağlantı kurma” zorluğu ve şüphe/paranoya ile ilgili uzun süredir devam eden kişilerarası komplikasyonlarla ilgilidir (Rosell ve ark., 2014). Filmdeki karakterin de yaşadığı halüsinasyon haricinde, birinci dereceden akrabalar hariç yakın kişiler arası bağ kuramamış ve genel olarak sosyal ilişkilere dair kaygısı bulunmaktadır.
Perception, 2012
Perception, Kenneth Biller ve Mike Sussman tarafından yaratılan bir Amerikan suç drama televizyon dizisidir. Yetenekli ama eksantrik bir nöropsikiyatrist olan Dr. Daniel Pierce, Chicago'daki en karmaşık vakalarının bazılarının çözümüne yardımcı olmak için Federal Soruşturma Bürosu tarafından görevlendirilmiştir. Dr. Pierce, FBI ile çalışması için onu işe alan eski bir öğrenci olan Özel Ajan Kate Moretti ile yakın bir şekilde çalışmaktadır Ayrıca takımda Dr. Pierce'ın öğretim asistanı Max Lewicki ve aynı zamanda en iyi arkadaşı olarak görev yapan şizofrenisinin bir sonucu olarak ortaya çıkan bir halüsinasyon olan Natalie Vincent da bulunmaktadır. “Perception”ın tuhaf profesörü Pierce’i diğer insanlardan farklı kılan, algı konusunda oldukça farklı deneyimler yaşamasıdır. Olağan dışı algıları olan, şüphecilik ve paranoyanın göründüğü, tuhaf ve eksantrik davranışların görüldüğü Dr. Pierce, zihninin oynadığı oyunlar, bilinçaltının uyarıları ve yönlendirmeleriyle FBI’a karışık suç dosyalarında yardımcı olurken kendi bilinçaltından da yardım almaktadır. Dizide yaşanan deneyimler de şizotipal kişilik bozukluğu olan insanların yaşadıklarını anlamamız açısından oldukça önemli görüntüler sunmaktadır. Şizofrenik örüntülerin ağır bastığı filmden hareketle bu iki bozukluğun birbirinden farklı ama genetik olarak yakın olduğu araştırmalar sonucu kabul edilmiştir (Siever ve ark., 2002).
I Know This Much Is True, 2020
I Know This Much Is True, 1998 yılında Wally Lamb'in aynı adlı romanından uyarlanan, Derek Cianfrance'ın yazıp yönettiği Amerikan drama televizyon dizisidir. Dizideki olaylar 1990'ların başında Three Rivers, Connecticut'ta gerçekleşmektedir. Dizinin baş kahramanı olan Thomas kendisini Körfez Savaşı'nı durduracak güce sahip olarak görür ve kutsal bir protesto yapmak adına halk kütüphanesindeyken kendi elini keser. Dominick, onu gördükten sonra tehlikeli akıl hastaları için yetersiz ve bunaltıcı bir hastane olduğunu bildiği yerden onu kurtarmak için onun adına çaba harcar. Şizotipal kişilik bozukluğu olan bireyler, “büyülü düşünme” gibi kendine özgü inançlara veya zihnin fiziksel dünyayı değiştirme yeteneğine sahip olduklarına inanırlar (Chemerinski ve ark., 2013). Filmde de oldukça şizotipal ve şizofrenik örüntüler bulunmakta olup, Thomas’ın da kendine özgü inançları ve tuhaf davranışları bulunmaktadır. Bu bozukluğa sahip kişilerin yaşadığı deneyim ve inançları anlamamız adına filmdeki sahneler önemlidir.
Kaynaklar
Cadenhead, K. S., Perry, W., Shafer, K., & Braff, D. L. (1999). Cognitive functions in schizotypal personality disorder. Schizophrenia Research, 37(2), 123-132. https://doi.org/10.1016/S0920-9964(98)00147-9
Chemerinski, E., Triebwasser, J., Roussos, P. ve Siever, L. J. (2013). Schizotypal personality disorder. Journal of Personality Disorders, 27(5), 652. https://doi.org/101521pedi201226053
Rosell, D. R., Futterman, S. E., McMaster, A. ve Siever, L. J. (2014). Schizotypal personality disorder: a current review. Current Psychiatry Reports, 16(7), 1-12. https://doi.org/10.1007/s11920-014-0452-1
Siever, L. J., Koenigsberg, H. W., Harvey, P., Mitropoulou, V., Laruelle, M., Abi-Dargham, A. ve Buchsbaum, M. (2002). Cognitive and brain function in schizotypal personality disorder. Schizophrenia Research, 54(1-2), 157-167. https://doi.org/10.1016/S0920-9964(01)00363-2