Mizah ve Şakacılık
Mizah nedir?
Mizah, bilişsel, duygusal ve davranışsal bileşenlerin bir kombinasyonunu içeren karmaşık ve çok boyutlu bir yapıdır (Martin ve Lefcourt, 2004). İnsanların stresli durumlarla uğraşırken dikkatlerini başka yöne çevirmelerine izin verir (Levenson, 1994) ve aynı eğlence arayışı yapısından ziyade özel bir oyun oynama biçimi olarak hizmet edebilir (Hiranandani ve Yue, 2014; Martin, 2003; Proyer ve Ruch, 2011). Mizah, insanların komik olarak algıladığı, başkalarını güldürmeye yönelik söylediği veya yaptığı herhangi bir şeyi ifade eder. Ayrıca böyle eğlenceli bir uyarıcıyı hem yaratmaya hem de algılamaya giden zihinsel süreçleri ve bundan zevk almayı içeren duygusal bir tepkidir. Psikolojik bir bakış açısından, mizah süreci dört temel bileşene ayrılabilir: (1) sosyal bağlam, (2) bilişsel-algısal süreç, (3) duygusal tepki ve (4) kahkahanın sesli-davranışsal ifadesi (Martin, 2006).
Şakacılığın başkalarını eğlendirmek, bir durumu daha teşvik edici ve eğlenceli hale getirmek için durumu yeniden çerçevelemeyi içermesi gibi (Barnett, 2007), mizah da benzer şekilde çevresel tehditlerle uğraşırken kişinin bakış açısını değiştirmeye hizmet eder (Hiranandani ve Yue, 2014; Levenson, 1994; Martin ve Lefcourt, 2004).
Mizah temelde sosyal bir olgudur. Başkalarıyla birlikteyken kendi başımıza olduğumuzdan çok daha sık güler ve şaka yaparız (Martin ve Kuiper, 1999; Provine ve Fischer, 1989) Mizah hemen hemen her sosyal durumda ortaya çıkabilir ve sıklıkla gerçekleşir (Martin, 2006).
Şakacılık Nedir?
Şakacılık genel olarak “bir durumu kendine (ve muhtemelen başkalarına) eğlence, mizah ve/veya eğlence sağlayacak şekilde çerçeveleme (veya yeniden çerçeveleme) eğilimi” olarak tanımlanır (Barnett, 2007). Şakacılık genellikle bireylerin yaşama zevk ve eğlence katmasına izin veren doğuştan gelen bir özellik olarak kabul edilir (Barnett, 2007; Glynn ve Webster, 1992; Guitard ve ark., 2005; Proyer, 2012). Psikolojik olarak şakacılık zevk ve olumlu duygularla ilişkilidir (Chang ve ark., 2013; Guitard ve ark., 2005). Psikolojik, davranışsal ve fiziksel sorunlara karşı önleyici bir işlev görebilir (Reddy ve ark., 2005). Şakacılığın, psikolojik iyilik halinin, fiziksel sağlığın, yaratıcılığın ve akademik başarının güçlü bir yordayıcısı olduğu (Proyer, 2011; Tegano, 1990) ve aynı zamanda yaşam doyumu ve yaşam katılımına güçlü bir katkı sağladığı gösterilmiştir (Proyer, 2013).
Yapılan çalışmalar şakacılığın daha yüksek enerjiyle sonuçlanabileceğini ve bunun da fiziksel sağlığı iyileştirebileceğini düşünür (Barnett, 2007; Proyer 2012). Fiziksel aktivite ile canlılık arasında olası bir etkileşimin olabileceği ve kişinin şakacılığı ile yaşamdan aldığı doyum arasındaki ilişki olabileceği de bildirilmiştir (Proyer, 2013). Ayrıca yetişkinlikte şakacılığın, olumlu duyguları deneyimlemeye en yakın olan (Seligman, 2011), altta yatan ilişkinin psikolojik dinamiklerini açıklamaya yardımcı olan yaşam doyumu ile olumlu ilişkilere sahip olduğu bildirilmektedir. Tüm bunlara ek olarak, şakacılık, belirli işlerde iş tatmini (Yu ve ark., 2007), gerginliğin azaltılması ve neşeli çalışma ortamı ile pozitif olarak ilişkili bulunmuştur (Ping, 2006; Yu ve ark., 2007).
Mizah Stilleri
Mizah dört farklı tarza ayrılabilir (Martin ve ark., 2003): ilişkisel mizah (başkalarını eğlendirmek ve ilişkileri kolaylaştırmak için), kendini geliştiren mizah (zor zamanlarda stresle başa çıkmak ve sürdürmek için), saldırgan mizah (başkalarını küçümsemek, alaycı, manipülatif olmak veya aşağılayıcı mizah kullanmak) ve kendi kendini yenen mizah (kendini küçümseme, küçümseme veya savunma amaçlı inkar etme). Doğası gereği, ilk iki tarz (ilişkisel mizah ve kendini geliştirici mizah) uyarlanabilir mizah stilleri olarak alınırken, son iki stil (saldırgan mizah, kendini yenen mizah) uyumsuz mizah stilleri olarak kabul edilir (Martin ve ark., 2003).
Geçmiş araştırmalar, ilişkisel mizah ve kendini geliştiren mizah tarzlarının psikolojik iyi oluş ile pozitif olarak ilişkili olduğunu göstermiştir (Hiranandani ve Yue, 2014; Jovanovic, 2011; Yue ve ark., 2014). İlişkisel ve kendini geliştiren mizahın daha yüksek öznel mutluluk (Yue ve ark., 2014) ve daha yüksek benlik saygısıyla ilişkili olduğu bulunurken (Hiranandani ve Yue, 2014; Yue ve ark., 2014) depresyonla daha düşük bir ilişkide olduğu görülmüştür. (Frewen ve ark., 2008; Kuiper ve McHale, 2009).
Mizahta Bilişsel-Algısal Süreçler
Sosyal bir bağlamda ortaya çıkmasının yanı sıra, mizah belirli türde bilişlerle karakterize edilir. Mizah üretmek için, bir bireyin çevresinden veya hafızadan gelen bilgileri zihinsel olarak işlemesi, fikirlerle, kelimelerle, eylemlerle yaratıcı bir şekilde oynaması, böylece başkaları tarafından mizahi bir şekilde algılanan esprili bir sözlü ifade veya sözsüz eylem üretmesi gerekir (Martin, 2006).
Mizahın Duygusal Yönleri
Mizah algısı, en azından bir dereceye kadar, her zaman hoş bir duygusal tepki uyandırır. Psikolojik çalışmalar, mizahi uyaranlara maruz kalmanın olumlu duygulanım ve duygudurumda artışa neden olduğunu göstermiştir (Szabo, 2003). Mizahın duygusal doğası, mizahi karikatürlere maruz kalmanın beynin limbik sisteminde iyi bilinen ödül ağını harekete geçirdiğini gösteren son beyin görüntüleme araştırmalarıyla da açıkça gösterilmiştir (Mobbs ve ark., 2003). Belirli bir karikatür bir katılımcı tarafından ne kadar komik olarak derecelendirilirse, beynin bu bölümleri o kadar güçlü şekilde aktive olur. Diğer araştırmalardan, aynı beyin devrelerinin yemek yeme, eğlenceli müzik dinleme, cinsel aktivite ve hatta ruh halini değiştiren ilaçların yutulması gibi çeşitli eğlenceli aktivitelerle ilişkili zevkli duygusal durumların altında yattığını biliyoruz. Bu, mizahın neden bu kadar zevkli olduğunu ve insanların bunu olabildiğince sık deneyimlemek için neden bu kadar ileri gittiklerini açıklıyor: Ne zaman komik bir şeye gülsek, kökleri beynimizin biyokimyasına dayanan duygusal bir yükseliş yaşıyoruz (Martin, 2006). Bu nedenle, mizahın belirli bilişsel süreç türleri tarafından ortaya çıkarılan bir duygu olduğu iddia edilebilir. Tıpkı sevinç, kıskançlık veya korku gibi diğer duyguların sosyal ve fiziksel çevrenin belirli türdeki değerlendirmelerine tepki olarak ortaya çıkması gibi (Lazarus, 1991), mizah da belirli bir olay veya durumun tutarsız bir şekilde komik veya eğlenceli olduğunu değerlendirme setini, yani algı tarafından ortaya çıkarılan duygusal bir tepkiyi içerir (Martin, 2006).
Mizah, psikolojinin her alanına dokunan insan davranışının her yerde bulunan bir yönüdür. Nasıl çalıştığını ve insan bilişi, duygusu ve sosyal davranışında hangi işlevleri yerine getirdiğini daha tam olarak anlamak için daha fazla araştırmayı hak eden kendi başına ilginç bir fenomendir. Temel araştırmalar, çeşitli alanlardaki potansiyel uygulamalar hakkında ilginç yeni anlayışlara yol açabilir. İster temel süreçlere ister pratik uygulamalara odaklanılsın, mizah psikolojisi, çok daha ilginç ve faydalı keşifler vaat eden büyüleyici bir araştırma konusu olmaya devam etmektedir (Martin, 2006).
Kaynaklar
Barnett, L. A. (2007). The nature of playfulness in young adults. Personality and Individual Differences, 43(4), 949-958. https://doi.org/10.1016/j.paid.2007.02.018
Chang, P. J., Qian, X. ve Yarnal, C. (2013). Using playfulness to cope with psychological stress: taking into account both positive and negative emotions. International Journal of Play, 2(3), 273-296. https://doi.org/10.1080/21594937.2013.855414
Frewen, P. A., Brinker, J., Martin, R. A. ve Dozois, D. J. (2008). Humor styles and personality-vulnerability to depression. Humor: International Journal of Humor Research, 21(2), 179-195. https://doi.org/10.1515/HUMOR.2008.009
Glynn, M. A. ve Webster, J. (1992). The adult playfulness scale: An initial assessment. Psychological Reports, 71(1), 83–1033. https://doi.org/10.2466/PR0.71.5.83-103
Guitard, P., Ferland, F. ve Dutil, É. (2005). Toward a better understanding of playfulness in adults. Occupation, Participation and Health, 25(1), 9-22. https://doi.org/10.1177/153944920502500103
Hiranandani, N. A. ve Yue, X. D. (2014). Humour styles, gelotophobia and self‐esteem among Chinese and Indian university students. Asian Journal of Social Psychology, 17(4), 319–324. https://doi.org/10.1111/ajsp.12066
Jovanovic, V. (2011). Do humor styles matter in the relationship between personality and subjective well‐being?. Scandinavian Journal of Psychology, 52(5), 502-507. https://doi.org/10.1111/j.1467-9450.2011.00898.x
Kuiper, N. A. ve McHale, N. (2009). Humor styles as mediators between self-evaluative standards and psychological well-being. The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 143(4), 359–376. https://doi.org/10.3200/JRLP.143.4.359-376
Lazarus, R. S. (1991). Cognition and motivation in emotion. American Psychologist, 46(4), 352-367. https://doi.org/10.1037//0003-066x.46.4.352.
Levenson, R. W. (1994). Human emotions: A functional view. P. Ekman ve R. J. Davidson (Ed.), The nature of emotions: Fundamental questions (s. 123–126) içinde. New York: Oxford University Press.
Martin, R. (2003). Sense of humor. S. J. Lopez ve C. R. Snyder (Ed.), Positive psychological assessment: A handbook of models and measures (s. 313–326) içinde. American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10612-020
Martin, R. A. (2006). The psychology of humor: An integrative approach. Academic Press.
Martin, R. A. ve Kuiper, N. A. (1999). Daily occurrence of laughter: Relationships with age, gender, and Type A personality. Humor: International Journal of Humor Research, 12(4), 355–384. https://doi.org/10.1515/humr.1999.12.4.355
Martin, R. A. ve Lefcourt, H. M. (2004). Sense of humor and physical health: Theoretical issues, recent findings, and future directions. Humor, 17(1/2), 1–20. https://doi.org/10.1515/humr.2004.005
Martin, R. A., Puhlik-Doris, P., Larsen, G., Gray, J. ve Weir, K. (2003). Individual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire. Journal of Research in Personality, 37(1), 48–75. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(02)00534-2
Mobbs, D., Greicius, M. D., Abdel-Azim, E., Menon, V. ve Reiss, A. L. (2003). Humor modulates the mesolimbic reward centers. Neuron, 40(5), 1041–1048. https://doi.org/10.1016/s0896-6273(03)00751-7.
Ping, Y. U. (2006). Adult playfulness, organizational playfulness climate, teaching innovation behavior, job satisfaction, and work performance among teachers in Taiwan, China, and Hong Kong. Journal of Education and Psychology, 29(2), 227–266.
Provine, R. R. ve Fischer, K. R. (1989). Laughing, smiling, and talking: Relation to sleeping and social context in humans. Ethology, 83(4), 295-305. https://doi.org/10.1111/j.1439-0310.1989.tb00536.x
Proyer, R. T. (2011). Being playful and smart? The relations of adult playfulness with psychometric and self-estimated intelligence and academic performance. Learning and Individual Differences, 21(4), 463-467. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2011.02.003
Proyer, R. T. (2012). Development and initial assessment of a short measure for adult playfulness: The SMAP. Personality and Individual Differences, 53(8), 989–994. https://doi.org/10.1016/j.paid.2012.07.018
Proyer, R. T. (2012). Examining playfulness in adults: Testing its correlates with personality, positive psychological functioning, goal aspirations, and multi-methodically assessed ingenuity. Psychological Test and Assessment Modeling, 54(2), 103-127.
Proyer, R. T. (2013). The well-being of playful adults. The European Journal of Humour Research, 1(1), 84-98. https://doi.org/10.5167/uzh-78008
Proyer, R. T. ve Ruch, W. (2011). The virtuousness of adult playfulness: The relation of playfulness with strengths of character. Psychology of Well-Being: Theory, Research and Practice, 1(1), 1-12. https://doi.org/10.1186/2211-1522-1-4
Reddy, L. A., Files-Hall, T. ve Schaefer, C. E. (2005). Announcing empirically based play interventions for children. L. A. Reddy, T. M. Files-Hall ve C. E. Schaefer (Ed.), Empirically based play interventions for children içinde. Washington, DC: American Psychological Association.
Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and wellbeing. New York: Free Press.
Szabo, A. (2003). The acute effects of humor and exercise on mood and anxiety. Journal of Leisure Research, 35(2), 152–162. https://doi.org/10.1080/00222216.2003.11949988
Tegano, D. W. (1990). Relationship of tolerance of ambiguity and playfulness to creativity. Psychological Reports, 66(3), 1047–1056. https://doi.org/10.2466/PR0.66.3.1047-1056
Yu, P., Wu, J. J., Chen, I. H. ve Lin, Y. T. (2007). Is playfulness a befenit to work? Empirical evidence of professionals in Taiwan. International Journal of Techonology Management, 39(3-4), 412-429. https://doi.org/10.1504/IJTM.2007.013503
Yue, X. D., Liu, K. W. Y., Jiang, F. ve Hiranandani, N. A. (2014). Humor styles, self-esteem, and subjective happiness. Psychological reports, 115(2), 517-525. https://doi.org/10.2466/ 07.02.PR0.115c18z6