Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip kişilerin sevdikleri, ailesi ve toplum üzerinde yadsınamayacak derecede olumsuz etkileri vardır (Holzer ve Vaughn, 2017). Kişilik bozuklukları arasında en güvenilir şekilde belirtilen bozukluk antisosyal kişilik bozukluğudur ve herkes tarafından bilindiği gibi çözümü oldukça zordur (Meloy ve Yakaley, 2011). Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip kişilere müdahale edilmeden önce kişide psikopati derecesinin belirlenmesi iyileştirme için çok önemlidir (Meloy ve Yakaley, 2011). Antisosyal kişilik bozukluğu için psikopati ve psikopatik kişilik bozukluğu terimleri en iyi şekilde Cleckley (1941) tarafından betimlenmiştir. Bu durum hem belirgin antisosyal davranışlara hem de kişilik özelliklerine dikkat edilerek ayırt edilebilir. İlerleyen zamanlarda ise, başkalarının haklarını ve duygularını duygusuzca ve acımasızca ihmal (Hare, 1991) ya da saldırgan narsisizm (Meloy, 1992) olarak tanımlanmıştır (Meloy ve Yakaley, 2011).
Antisosyal Kişilik Bozukluğu Nedir?
Antisosyal kişilik bozukluğu, çocuklukta veya erken ergenlikte başlar ve yetişkinliğe kadar devam eder. Başkalarının haklarını göz ardı etme ve ihlal etme eğilimi bu bozukluğun en temel özelliğidir. Antisosyal kişilik bozukluğu aynı zamanda psikopati, sosyopati ve disosyal kişilik bozukluğu olarak da adlandırılır. Aldatma ve manipülasyon, antisosyal kişilik bozukluklarının temel özelliğidir. Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişiler, genellikle empatiden yoksundurlar ve başkalarının duygularını, haklarını ve acılarını küçümseme eğilimindedirler. Bununla birlikte, kendini beğenmiş bir öz değerlendirme, kibir ve aşırı derecede kendinden eminlik oldukça yaygındır. Örneğin, antisosyal kişilik bozukluğu olan kişiler, mevcut sorunları veya gelecekleri hakkında gerçekçi bir kaygı duymayabilirler. Bu da kişinin kendini şişirilmiş ve kibirli şekilde değerlendirmesiyle ilgilidir. Konuşma sırasında konuya aşina olmayan birini etkilemek için teknik terimler veya jargon kullanmak yine antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireylerde görülebilir. Bu da kişinin yüzeysel çekicilik gösterme eğilimiyle açıklanabilir. Empati eksikliği, şişirilmiş öz değerlendirme ve yüzeysel çekicilik bu bozukluğu ayırt etmekte yaygın özelliklerdir. Ayrıca, bu özelliklerin saldırgan ve suçlu kişilerin bulunduğu cezai ve adli ortamlarda yeniden suç işleme eğilimini öngörmesi muhtemeldir. Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip kişiler, cinsel ilişkilerinde sorumsuz ve sömürücü bir tutumda olabilirler. Kişiler, birçok cinsel partner geçmişine sahip ve hatta hiçbir zaman tek eşli bir ilişki sürdürmemiş olabilirler (American Psychiatric Association, 2013).
Antisosyal Kişilik Bozukluğunun Belirtileri
Birçok araştırmacı, geçerli antisosyal kişilik bozukluğunun kriterlerinin temeldeki kişilik yapısından ziyade gözlemlenebilir davranışlara çok fazla vurgu yaptığına dair endişelerini dile getirmiştir (Ogloff, 2006). Ancak en son yayınlanan DSM-5 kriterleri, davranış bozukluğunun varlığını tanımlamaya devam etmektedir. Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişilerde hırsızlık, kundakçılık, kavga etmek ve saldırmak gibi tutuklama nedeni olan eylemler, kendilerinin ve başkalarının güvenliğini hiçe sayma gibi davranışlar görülmektedir (Glenn ve ark., 2013). DSM-5’e göre antisosyal kişilik bozukluğu aşağıdakilerden en az üçünün varlığı ile belirtilebilir (American Psychiatric Association, 2013):
- Kişi en az 18 yaşında olmalıdır.
- 15 yaşından önce başlayan bir davranış bozukluğu kanıtı gerekmektedir.
- Antisosyal davranışın ortaya çıkması sadece şizofreni veya bipolar bozukluğun seyri sırasında değildir.
- 15 yaşından itibaren ortaya çıkan aşağıdakilerden en az üçünü içeren başkalarının haklarını ihlal etme ve hiçe sayma davranışları görülmektedir:
1. Tekrar tekrar tutuklanma nedeni olan eylemleri gerçekleştirmek ve yasal davranışlarla ilgili sosyal normlara uymamak.
2. Yalan söylemek, kişisel çıkar veya zevk için başkalarını dolandırmak.
3. Dürtüsellik veya ileriyi planlayamamak.
4. Fiziksel kavgalarla kendini gösteren asabiyet ve saldırganlık.
5. Kendi emniyeti ve başkalarınınkini umursamamak.
6. Tutarlı çalışma davranışlarını sürdürmekte ve finansal yükümlülüklerini yerine getirmekte sorumsuzluk.
7. Pişmanlık yoksunluğu.
Antisosyal Kişilik Bozukluğunun Olası Ayırıcı Belirtileri
DSM-5’te yer alan antisosyal kişilik bozukluğunun ayırıcı belirtileri şu şekildedir (American Psychiatric Association, 2013):
Madde kullanım bozukluğu: Bir yetişkinin antisosyal davranışı, bir madde kullanım bozukluğu ile ilişkilendirildiğinde, antisosyal kişilik bozukluğunun belirtilerinin çocuklukta da mevcut olup olmadığına bakılır. Eğer belirtiler yetişkinliğe kadar devam etmemişse, kişinin antisosyal kişilik bozukluğuna sahip olduğu söylenemez.
Şizofreni ve bipolar bozukluğu: Şizofreni ya da bipolar bozukluk sırasında antisosyal davranışların ortaya çıkması, bireyin antisosyal kişilik bozukluğuna sahip olduğunu göstermez.
Diğer kişilik bozuklukları: Antisosyal kişilik bozukluğu, diğer kişilik bozuklukları ile ortak özelliklere sahiptir. Antisosyal kişilik bozukluğunun ayırt edilebilmesi için karakteristik özelliklerindeki farklılıklara dikkat etmek önemlidir. Örneğin, antisosyal kişilik bozukluğu ve narsistik kişilik bozukluğu olan bireylerde sömürücü, empatiden yoksun olma ve sabit fikirli olma eğilimi ortaktır. Ancak, narsistik kişilik bozukluğu dürtüsellik, saldırganlık ve aldatma özelliklerini içermemektedir. Bunun yanı sıra, antisosyal kişilik bozukluğu ve histriyonik kişilik bozukluğu olan bireyler dürtüsel, yüzeysel, manipülatif ve umursamaz olma eğilimindedirler. Ancak, histriyonik kişilik bozukluğu olan bireyler antisosyal davranışlarda bulunmazlar.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu Epidemiyoloji
Antisosyal kişilik bozukluğunun yaygınlığı önceki DSM ölçütleri alınarak incelenmiştir. Bu bozukluğun on iki aylık yaygınlık oranları genel popülasyonda %0,2 ile %3,3 arasındadır (American Psychiatric Association, 2013). Tahminlere göre yaygınlık erkeklerde yaklaşık %3 ve kadınlarda %1'dir (Glenn ve ark., 2013). En yüksek antisosyal kişilik bozukluğu yaygınlığı, alkol kullanım bozukluğu olan ve madde bağımlılığı klinikleri, hapishaneler veya diğer adli tıp kurumlarda bulunan erkeklerde görülmektedir (American Psychiatric Association, 2013). Cezaevi örneklemlerinde yapılan araştırmalarda erkeklerde %47, kadınlarda %21 antisosyal kişilik bozukluğu oranları bulunmuştur (Fazel ve Danesh, 2002). Bunun yanı sıra, yoksulluk gibi olumsuz sosyoekonomik veya göç gibi sosyokültürel faktörlerden etkilenen örneklemlerde antisosyal kişilik bozukluğu daha yaygındır (American Psychiatric Association, 2013).
Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Psikolojik Müdahaleler
Antisosyal kişilik bozukluğu, geçmişten beri müdahale edilmesi zor olan psikopatoloji biçimlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireylerin terapilerinde terapist çeşitli zorluklarla karşılaşabilir. Bireylerin terapötik bir ittifak kurmakta zorluk yaşadıkları ve terapiye uyumun zayıf olduğu terapistler tarafından bildirilmiştir (Glenn ve ark., 2013). Bilişsel davranışçı terapi alan bireylerin sosyal işlevsellik ve fiziksel saldırganlıkta küçük ama önemsiz bir iyileşme gösterdiğini, ancak sıradan müdahale gören bireylere kıyasla öfke veya sözlü saldırganlıkta iyileşme olmadığını bulmuşlardır (Davidson ve ark., 2009). Bunun yanı sıra, son on yılda ortaya çıkan bir psikolojik müdahale olan zihinselleştirme tekniği antisosyal kişilik bozukluğu için etkili bulunmuştur. Zihinselleştirme, kişinin kendi zihinsel durumu ve başkalarının zihinsel durumları hakkında düşünme kapasitesini ifade eder (Bateman ve Fonagy, 2006). Başlangıç kanıtlarına göre, bu müdahalenin orta düzeyde psikopatik özelliklere sahip antisosyal kişilik bozukluğu olan bireylerde kendilerinin bildirdiği saldırgan davranışları azaltmada etkili olabileceğini düşünülmektedir (McGauley ve ark., 2011).
Antisosyal Kişilik Bozukluğuna Dair Öneri Kitap İncelemeleri
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Antisocial Personality Disorder. Diagnostic and statistical manual of mental disorders içinde (5. Bs., s.659- 663). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.dsm18
Bateman, A. ve Fonagy P. (2006). Mentalization-based treatment for borderline personality disorder: A practical guide. OUP Oxford.
Cleckley H. (1941) The mask of sanity. St Louis, MO, CV Mosby.
Davidson, K. M., Tyrer, P., Tata, P., Cooke, D., Gumley, A., Ford, I., ... ve Crawford, M. J. (2009). Cognitive behaviour therapy for violent men with antisocial personality disorder in the community: an exploratory randomized controlled trial. Psychological Medicine, 39(4), 569. http://dx.doi.org/10.1017/s0033291708004066
Fazel, S. ve Danesh, J. (2002). Serious mental disorder in 23 000 prisoners: a systematic review of 62 surveys. The Lancet, 359(9306), 545-550. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(02)07740-1
Glenn, A. L., Johnson, A. K. ve Raine, A. (2013). Antisocial personality disorder: a current review. Current Psychiatry Reports, 15(12), 427. https://doi.org/10.1007/s11920-013-0427-7
Hare, R. D. (1991). Manual for the revised psychopathy-checklist. Toronto: Multi-Health Systems.
Holzer, K. J. ve Vaughn, M. G. (2017). Antisocial personality disorder in older adults: a critical review. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 30(6), 291-302. https://doi.org/10.1177%2F0891988717732155
McGauley, G., Yakeley, J., Williams, A. ve Bateman, A. (2011). Attachment, mentalization and antisocial personality disorder: The possible contribution of mentalization-based treatment. European Journal of Psychotherapy & Counselling, 13(4), 371-393. https://doi.org/10.1080/13642537.2011.629118
Meloy, J. R. (1992). Violent attachments. Northvale, NJ: Jason Aronson.
Meloy, J. R. ve Yakeley, A. J. (2011). Antisocial personality disorder. Gabbard’s Treatment of Psychiatric Disorder içinde (5. Bs., s. 1015-1034). A.A.
Ogloff, J. R. (2006). Psychopathy/antisocial personality disorder conundrum. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 40(6-7), 519-528. https://doi.org/10.1080%2Fj.1440-1614.2006.01834.x